Τὸ ἀνδρικὸ χαρέμι τοῦ ὀθωμανοῦ σουλτάνου

...Τὸ δεύτερο τμῆμα τοῦ χώρου τῶν ἀνακτόρων τοῦ Τὸπ-Καποῦ, μετὰ τὸ Χαρέμι ποὺ ἀφορᾶ κατὰ βάση τὸν παντισάχ (Σουλτάνο), εἶναι τὸ Ἐντερούν. Ἐννοιολογικὰ σημαίνει ἀκριβῶς ὅ,τι καὶ τὸ Χαρέμι. Οὐσιαστικὰ πρόκειται γιὰ ἕνα χῶρο ἀπαγορευμένο στοὺς ὑπόλοιπους ὅπου ἀντὶ γιὰ γυναῖκες ὑπάρχουν ἄντρες. Μὲ ἄλλα λόγια, εἶναι τὸ χαρέμι τῶν ἀγοριῶν τοῦ σουλτάνου.

 

Οἱ γκουλεμὰ ποὺ χρησιμοποιοῦνταν κατὰ τὸν αὐτὸ τρόπο ὡς ὑπηρέτες καὶ ὡς ἐρωτικὰ ἀντικείμενα. Μὲ αὐτό, περισσότερο ἀπὸ τὴν φιλομοφυλικὴ ἰδιότητα τῆς ὀσμανικῆς πραγματικότητας, ποὺ πολὺ ὀρθὰ ὑποσημειώνει ὁ Κιουτσούκ, θέλουμε νὰ τονίσουμε τὸν ἀμφίφυλο χαρακτήρα της. [...]

 

Ὁ σουλτὰνος στὸ Χαρέμι περιστοιχιζόταν ἀπὸ γυναῖκες, στὸ Ἐντεροὺν ἀπὸ τοὺς «γκουλεμά», ὁ ἀριθμὸς τῶν ὁποίων ξεπερνοῦσε τοὺς χίλιους [...] Ὅπως οἱ τζαριγιὲ (κοπέλες τοῦ χαρεμιοῦ) ἦταν προϊόντα ἁρπαγῆς καὶ αἰχμαλωσίας, ἔτσι καὶ οἱ γκουλεμὰ προέρχονταν ἀπὸ τοὺς ντεβσιρμέ (παιδομάζωμα).

Οἱ ἄρρενες δοῦλοι κατατάσσονταν σὲ ἕξι κατηγορίες: [...] Τὰ παιδιὰ ἀπὸ ὀκτὼ μέχρι δώδεκα χρόνων ποὺ ἀποκαλοῦνταν γκουλαμτσέ. Τὰ γκουλάμ, δηλαδὴ τὰ μειράκια ἀπὸ δώδεκα μέχρι δεκαπέντε-δεκάξι χρόνων ἔφηβοι.

 

Ν. Σαρρῆς, Ὀσμανικὴ Πραγματικότητα, τ. 1, σ. 384-385, 334.

Πατροκτονία, ἀδελφοκτονία, παιδοκτονία στὴν Ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία

Ὁ Πορθητὴς στὸν κανουνναμέ του ὑποχρεώνει τὸ σουλτάνο νὰ ἐκτελεῖ τοὺς ἀδελφούς του. Στὴν κορύφωση τοῦ θεσμοῦ ὁ Μεχμέντ Γ' δολοφόνησε δεκαεννιὰ ἀδελφούς του, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἦταν βρέφη που θήλαζαν. Ἡ ἀνάρρηση ἑνὸς σουλτάνου στὸ θρόνο σήμαινε καὶ τὴν ἐξαφάνιση τῶν ἀντιπάλων του, ὄχι μόνον τῶν ὑπαρκτῶν ἀλλὰ καὶ τῶν πιθανῶν. Πράξεις εἰδεχθεὶς ὅπως εἶναι ἡ πατροκτονία, ἡ ἀδελφοκτονία, ἡ παιδοκτονία (ὄχι ὡς ὅρος τοῦ Ποινικοῦ Δικαίου ἀλλὰ ὡς κυριολεξία) θεσπίζονται, ὥστε νὰ συνδέονται μὲ τὴ φύση τοῦ ὀσμανικοῦ δεσποτισμοῦ. Πολὺ ὀρθὰ ὁ Κιουτσοὺκ ἀποκαλεῖ τὴ συνήθεια αὐτὴ συνειδητὴ προσπάθεια “ἐξαφάνισης τῆς ἐναλλακτικῆς πολιτικῆς λύσης”. Στὸν πίνακα ποὺ ἀκολουθεῖ περιλαμβάνονται οἱ γνωστὲς δολοφονίες (ὁ Κιουτσοὺκ θεωρεῖ πολὺ πιθανὲς καὶ ἄλλες ὅπως λογουχάρη τοῦ Μουρᾶντ Α' ἀπὸ τὸν Μπαγιαζήντ).

 

Ν. Σαρρῆς, Ὀσμανικὴ Πραγματικότητα, τ. 1, σ. 362-365.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Τὸ κομμένο χέρι τοῦ Ἀρειανισμοῦ

 

πηγή: Wikimedia

(File:PalatiumTheodoricMosaicDetail.jpg)

Μεταξὺ 318 καὶ 381, ἡ θρησκευτικὴ διαμάχη μὲ τὴν μεγαλύτερη ἔνταση ἦταν ἐκείνη μεταξὺ Ἀρειανισμοῦ καὶ ὁπαδῶν τῆς Συνόδου τῆς Νίκαιας (325) παρὰ ἐκείνη μεταξὺ «Ἐθνικῶν» καὶ Χριστιανῶν. Ἀπὸ τοὺς κύριους πρωταγωνιστὲς τῆς πρώτης διαμάχης ἦταν ἐπὶ τεσσεράμιση δεκαετίες ὁ ἐπίσκοπος Ἀλεξάνδρειας Ἀθανάσιος. Ἐξαιτίας τῆς σταθερῆς ἄρνησής του νὰ ἀποδεχτεῖ τὴν ἐπανείσοδο τοῦ Ἄρειου στὴν Ἐκκλησία, στοχοποιήθηκε ἀπὸ Ἀρειανιστὲς μὲ σκοπὸ τὴν καθαίρεσή του, καὶ πέντε φορὲς ἐξορίστηκε.  

Μία μυθιστορηματικὴ περίπτωση στοχοποίησης ἦταν ἡ ἀκόλουθη. Οἱ Ἀρειανιστὲς τὸν κατηγόρησαν ὅτι μεταξὺ 328-333 εἶχε σκοτώσει ἕναν ἐπίσκοπο μιᾶς αἰγυπτιακῆς πόλης, τὸν Ἀρσένιο, καὶ εἶχε κόψει τὸ χέρι του γιὰ νὰ τὸ χρησιμοποιεῖ γιὰ τελετὲς μαγείας. Ἔπειτα, εἶχαν διαδόσει τὴν κατηγορία, τόσο ὥστε εἶχε ἀκουστεῖ ἕως τὴν αὐλὴ τῆς Κωνσταντινούπολης. Ἐνῶ ἀρχικὰ εἶχε ἀποσείσει τὶς κατηγορίες, ὁ Ἀθανάσιος δὲν κατάφερε νὰ ἀποφύγει τὴν κλήση του ὡς κατηγορούμενος στὴ Σύνοδο τῆς Τύρου τὸ 335 καὶ γιὰ τὸ ζήτημα αὐτό.

Ὅμως, ὁ Ἀθανάσιος κατὰ τὸ προηγούμενο τῆς Συνόδου διάστημα δὲν ἔμεινε ἄπραγος: Εἶχε ἐξαποστείλει τοὺς ἀνθρώπους του σὲ ὁλόκληρη τὴν ἀχανὴ ρωμαϊκὴ Αἴγυπτο, γιὰ νὰ μάθουν ἐὰν ὁ Ἀρσένιος ζεῖ καὶ ποῦ κρύβεται. Οἱ πληροφοριοδότες του εἶχαν βρεῖ τὰ ἵχνη του ἀλλὰ κάθε φορὰ τὸν ἔχαναν στὸ «παρὰ πέντε», καθὼς αὐτὸς μετακινεῖτο ἀπὸ τὸ ἕνα μοναστήρι στὸ ἄλλο εἰδοποιούμενος σχετικά. Πάντως, κατάφεραν νὰ βροῦν ἐκείνους ποὺ βοηθοῦσαν στὶς διαδοχικὲς διαφυγές του, καὶ αὐτοὶ ἔπειτα ἀπὸ ἀνάκριση στὴν Ἀλεξάνδρεια ἐνώπιον τοῦ πολιτικοῦ διοικητῆ ἀναγκάστηκαν νὰ παραδεχτοῦν ὅτι ὁ Ἀρσένιος ζοῦσε. Ὅμως, ὁ Ἀθανάσιος πάλι δὲν εἶχε καταφέρει τὴ σύλληψη τοῦ Ἀρσένιου, καὶ τὰ χρονικὰ ὅρια στένευαν γι' αὐτόν.

Ὁ Ἀρσένιος κατὰ σύμπτωση εἶχε διαφύγει ἐκτὸς Αἰγύπτου καὶ μάλιστα πῆγε στὴν Τύρο. Οἱ πληροφοριοδότες τοῦ τοπικοῦ διοικητῆ ἄκουσαν σὲ μιὰ ταβέρνα μιὰ συζήτηση φίλων τοῦ Ἀρσένιου, καὶ κατάφεραν τελικὰ νὰ τὸν βροῦνε. Ὁ τοπικὸς διοικητὴς ἐνημέρωσε τὸν Ἀθανάσιο, ποὺ εἶχε ἤδη φτάσει στὴν Τύρο· ὁ Ἀθανάσιος ζήτησε ἀπὸ τὸν διοικητὴ νὰ κρατήσει τὸν Ἀρσένιο σὲ ἕνα μυστικὸ μέρος. Ὁ Ἀρσένιος ἀρχικὰ ἀρνήθηκε ὅτι ἦταν ὁ Ἀρσένιος, καὶ μόνο ἡ παρουσία ἑνὸς παλιοῦ γνωστοῦ του τὸν ἀνάγκασε νὰ παραδεχτεῖ ὅτι ἦταν ὁ ἑαυτός του. 

Στῆ Σύνοδο, οἱ κατήγοροι ἔφεραν σὲ δημόσια θέα μιὰ θήκη μέσα στὴν ὁποία βρισκόταν ἕνα βαλσαμωμένο χέρι καὶ φώναζαν ὅτι αὐτὸ εἶναι τοῦ Ἀρσένιου. Οἱ ἐπίσκοποι-ἀντίπαλοι τοῦ Ἀθανάσιου ὠρύονταν στὴν αἴθουσα λέγοντας ὅτι αὐτὸς εἶναι μάγος. Ἀφοῦ σταμάτησαν οἱ φωνές, ὁ Ἀθανάσιος ρώτησε τοὺς ἐπισκόπους ἐὰν γνωρίζουν τὸν Ἀρσένιο· ἀρκετοὶ ἀπάντησαν καταφατικά. Τότε, ὁ Ἀθανάσιος πῆγε στὴν εἴσοδο τῆς αἴθουσας καὶ ζήτησε νὰ τοῦ φέρουν τὸν Ἀρσένιο. Τὸν ἔφερε στὸ μέσο τῆς Συνόδου καὶ ρώτησε τὸ πλῆθος ἐὰν τὸν γνωρίζουν. Ἕνα γενικὸ μούδιασμα ἀκολούθησε τὴν κατάπληξη ὅλων, ἐκτὸς ἀπὸ ἐκείνους τοὺς Ἀρειανιστὲς ποὺ ἤδη γνώριζαν τὴν ἀλήθεια. Ὁ δολοφονημένος Ἀρσένιος εἶχε προσαχθεῖ ἔχοντας καὶ τὰ δύο χέρια του κάτω ἀπὸ τὸ ἱμάτιό του. Ἔπειτα, ὁ Ἀθανάσιος ρώτησε τὴ Σύνοδο ἐὰν αὐτὸς ἦταν ποὺ εἶχε χάσει τὸ ἕνα χέρι, καὶ ἡ ἀπάντηση τῶν κατήγορων ἐπισκόπων ἦταν ξανὰ καταφατική. Τότε, ὁ Ἀθανάσιος ἔβγαλε ἀπὸ τὸ ἱμάτιο πρῶτα τὸ ἕνα χέρι τοῦ Ἀρσένιου· μερικοὶ νόμισαν ὅτι τὸ ἄλλο ἦταν κομμένο, ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ λίγο ὁ Ἀθανάσιος ἔβγαλε καὶ τὸ ἄλλο χέρι. 

Στὴν αἴθουσα ἐπικράτησε πανζουρλισμός· ἀρκετοὶ κατήγοροι κραύγαζαν ὅτι ὁ Ἀθανάσιος ὡς μάγος τοὺς μαγεύει τὴν ὄραση ἀκόμη κι αὐτὴ τὴ στιγμὴ ὥστε νὰ φαντασθοῦν ὅτι ὁ Ἀρσένιος εἶχε δύο χέρια, καὶ συνεπῶς πρέπει νὰ φονευθεῖ. Ἄλλοι Ἀρειανιστὲς ὅμως, οἱ γνῶστες τῆς ἀπάτης, εἶχαν ἕτοιμη τὴν ἀπάντηση: Ἤρεμα εἶπαν ὅτι ὅταν ἔμαθαν πὼς πυρπολήθηκε ἀπὸ φίλους τοῦ Ἀθανάσιου τὸ σπίτι τοῦ Ἀρσένιου μὲ τὸν ἴδιο νὰ εἶναι μέσα, οἱ ἴδιοι θεώρησαν εὔλογο ὁ Ἀρσένιος νὰ ἔχει πεθάνει. Δὲν αἰτιολόγησαν κι αὐτοὶ βέβαια τὸ περιφερόμενο πειστήριο τοῦ φόνου, τὸ βαλσαμωμένο χέρι· καὶ ἔπραξαν πολὺ συνετά, γιατὶ τὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο προέβλεπε αὐστηρὲς ποινὲς στοὺς τυμβωρύχους καὶ σὲ ὅσους χρησιμοποιοῦσαν ἀνθρώπινα μέλη γιὰ τέλεση μαγείας.

Ὅσο γιὰ τὸν Ἀθανάσιο, κατὰ μία ἐκδοχὴ μόλις ἀποκάλυψε σὲ κοινὴ θέα καὶ τὸ δεύτερο χέρι τοῦ Ἀρσένιου, εἶπε σαρκαστικὰ πρὸς τοὺς τριγύρω του Ἀρειανιστές: «Ἂς μὴν ψάχνει κανεὶς γιὰ τρίτο χέρι, γιατὶ ὁ Δημιουργὸς ἔχει πλάσει τὸν ἄνθρωπο μόνο μὲ δύο χέρια. Ἂς μᾶς ποῦν οἱ κατήγοροί μου ποῦ κόπηκε τὸ τρίτο». Παρὰ τὴν καταδίκη τοῦ Ἀθανάσιου ἀπὸ τὴ στημένη ἀρειανικὴ Σύνοδο τῆς Τύρου, ὁ Ἀρσένιος φαίνεται νὰ συμφιλιώθηκε μαζί του, ἀφοῦ τὸ 347, δώδεκα χρόνια μετὰ τὴν ἀρειανικὴ Σύνοδο τῆς Τύρου, ὁ Ἀθανάσιος σὲ πασχάλια ἐπιστολή του γράφει ὅτι ἔχει τοποθετήσει τὸν Ἀρσένιο ἐπίσκοπο σὲ μιὰ αἰγυπτιακὴ πόλη.

 

Στὴν εἰκόνα, τμῆμα τῶν μωσαϊκῶν στὸν Ἅγιο Ἀπολλινάριο τὸ Νέο, στὴ Ραβέννα, μὲ κολῶνες τοῦ παλατιοῦ τοῦ Ἀρειανιστῆ βασιλιᾶ τῆς Ἰταλίας Θεοδώριχου. Ἐπειδὴ τὸ ψηφιδωτὸ ἀποπερατώθηκε ἐνόσω κυριαρχοῦσαν οἱ Ἀρειανιστὲς τοῦ Θεοδώριχου, σὲ αὐτὸ εἶχαν ἀπεικονιστεῖ μεταξὺ τῶν κιόνων διάφοροι Ἀρειανιστὲς σὲ στάση δέησης. Ὅταν καταλύθηκε τὸ Ὀστρογοτθικὸ βασίλειο ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανό, ἀναμενόμενα οἱ μορφὲς τῶν ἅγιων τοῦ Ἀρειανισμοῦ καταστράφηκαν ἀντικαθιστώμενες μὲ κουρτίνες. Πάνω ἀπὸ αὐτές, σὲ κάθε μία, φαίνεται τὸ φωτοστέφανο τῶν Ἀρειανιστῶν σκεπασμένο κάτω ἀπὸ τὸ μαῦρο φόντο. Ὡστόσο, ἕνα χέρι μιᾶς μορφῆς ἔπεφτε πάνω στὴν διπλανὴ κολώνα, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν χαλάστηκε ποτέ· ἴσως θὰ ἀπαιτεῖτο πρόσθετος χρόνος, κόπος καὶ ψηφίδες. Ἔμεινε ἔτσι, νὰ ἐμφανίζεται κυριολεκτικὰ ἀπὸ τὸ πουθενά, θυμίζοντας τὸ κομμένο χέρι τοῦ Ἀρσένιου, ἕνα μνημεῖο τοῦ Ἀρειανισμοῦ, γιὰ νὰ τὸν θυμόμαστε γιὰ πάντα.

 

 

Ἡ ἀνεπάρκεια τῶν Λατινικῶν ...καὶ τῶν Ἑλληνικῶν

πηγή: agroschurch.com

Δυὸ μεγάλοι ἐκκλησιαστικοὶ Πατέρες τοῦ 4ου αἰ. γράφουν γιὰ τὴν ἀνεπάρκεια τῆς λατινικῆς γλώσσας.

Τὸ 375, ὁ Βασίλειος γράφει μιὰ ἐπιστολὴ πρὸς τὸν ὀρθόδοξο κόμη Τερέντιο (παρ. 4):

Τὸ ὅτι ὑπόσταση καὶ οὐσία δὲν εἶναι τὸ ἴδιο, νομίζω ὅτι τὸ σημείωσαν οἱ ἴδιοι οἱ ἀδελφοὶ ἀπὸ τὴ Δύση, καθ' ὅσον, ἀντιλαμβανόμενοι τὴ φτώχεια τῆς γλώσσας τους, σὲ ἕνα σημεῖο παρέθεσαν τὸν ὅρο «οὐσία» μὲ τὴν ἑλληνικὴ λέξη, οὕτως ὥστε, ἂν ὑπάρχει κάποια διαφορὰ ἐννοιολογική, νὰ διασωθεῖ αὐτὴ κατὰ τὴν εὐκρινὴ καὶ ἀσύγχυτη διαφορὰ τῶν ὅρων.

Μεταφορὰ στὴ δημοτικὴ τῆς μετάφρασης τοῦ Π. Χρήστου, Μ. Βασιλείου ἔργα, τ. 1 [Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας 1], Θεσσαλονίκη 1972, σ. 331.

Πέντε χρόνια ἀργότερα, τὸ 380, στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς ἐκφωνεῖ τὸν λόγο του ΚΑ’, Εἰς τὸν μέγαν Ἀθανάσιον, 35:

Σὲ συσχετισμὸ μὲ τὴν ὀρθὴ πίστη μιλᾶμε ἐμεῖς γιὰ μιὰ οὐσία καὶ τρεῖς ὑποστάσεις. Τὸ ἕνα δηλώνει τὴ φύση τῆς θεότητας, τὸ ἄλλο τὶς ἰδιότητες τῶν τριῶν. Μὲ ὅμοιο τρόπο τὰ ἐννοοῦν καὶ οἱ Ἰταλοί, δὲν μποροῦν ὅμως, ἀπὸ τὴν ἀνεπάρκεια τῆς γλώσσας καὶ τὴν ἔλλειψη κατάλληλων λέξεων νὰ διακρίνουν τὴν οὐσία ἀπὸ τὴν ὑπόσταση καὶ γι’ αὐτὸ εἰσάγουν στὴ θέση τῆς δεύτερης τὰ πρόσωπα, γιὰ νὰ μὴν ἀναγκαστοῦν νὰ δεχτοῦν τρεῖς οὐσίες. Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι λίαν γελοῖο καὶ ἀξιολύπητο.

Ἐκδημοτικισμένη ἐκδοχὴ τῆς μετάφρασης τοῦ Ἰ. Σάκαλη, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἅπαντα, τ. 6 [Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας 48], Θεσσαλονίκη 1980, σσ. 91-93.

 

Εἶναι γνωστὸ ὅτι τὸν 4ο αἰ., ὁ Λιβάνιος διαμαρτυρόταν γιὰ τὴν ἐπέκταση τῆς ἐπιρροῆς τῶν Λατινικῶν στὴν Ἀνατολή, καθὼς αὐτὰ ἦταν ἡ γλώσσα τῶν νόμων καὶ ἦταν ἀπαραίτητα γιὰ τοὺς φοιτητὲς τῆς νομικῆς σχολῆς στὴ Βηρυτό. Ὡστόσο, ὁ αὐτοπροσδιοριζόμενος ὡς «πρώην στρατιώτης καὶ Ἕλληνας» (Rerum Gestarum, 31.16.9: miles quondam et Graecus) Ἀμμιανὸς Μαρκελλίνος, πιθανότατα μὲ καταγωγὴ τὴν Ἀντιόχεια, συνέγραψε τὸ ἱστορικὸ ἔργο του στὰ λατινικά.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη, καὶ οἱ λατινόφωνοι ἔκαναν ὅ,τι μποροῦσαν. Ὁ ἅγιος Ἱερώνυμος πρὸς τὸ τέλος τοῦ ἔργου  του De Viris Illustribus (135) ἀναφέρεται στὸν ἑαυτό του καὶ στὰ συγγράμματά του ἕως τὸ 392 (ἔτος συγγραφῆς τοῦ D.V.I.)· καὶ γράφει γιὰ τὴν λατινικὴ μετάφραση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπὸ τὸ ἑβραϊκὸ καὶ ὄχι τὸ ἑλληνικὸ κείμενο:

Μετέφρασα πιστῶς τὴν ἑλληνικὴ Καινὴ Διαθήκη, τὴ δὲ Παλαιὰ Διαθήκη μετέφρασα σύμφωνα μὲ τὴν ἑβραϊκὴ ἀλήθεια [Hebraica veritas]

(Μτφ. Κ. Σιαμάκης, Ἱερώνυμου De Viris Illustribus. Πηγὲς καὶ πρότυπα, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 235).

 

Ὅμως δὲν θεωρήθηκε μόνο ἡ Λατινικὴ ἀκατάλληλη γιὰ τὴν ὑψηλὴ θεωρία. Καὶ ἡ Ἑλληνικὴ ἦταν ἀκατάλληλη· τουλάχιστον γιὰ τοὺς Ἐθνικοὺς («Ἕλληνες») τῆς Αἰγύπτου, τῆς Συρίας καὶ τῆς Μεσοποταμίας.

 

Τὰ Χαλδαϊκὰ Λόγια, πολὺ δημοφιλὲς σύγγραμμα μεταξὺ τῶν Ἐθνικῶν, ποὺ σώζονται πολὺ ἀποσπασματικὰ καὶ γράφτηκαν τὸν 2ο αἰ. μ.Χ. ἀπὸ τὸν Ἰουλιανὸ τὸν θεουργὸ μὲ καταγωγὴ τὴν Χαλδαία (περιοχὴ τῆς Βαβυλώνας), ζητοῦν τὴ διατήρηση τῶν μὴ ἑλληνικῶν ὅρων καὶ ἐμμέσως πλὴν σαφῶς ἀπαγορεύουν τὴ μετάφρασή τους στὰ ἑλληνικά, γιατὶ χάνεται ἡ δύναμη τῆς τελετῆς καὶ τῆς ἐπίκλησης τῶν θεῶν:

Ἀπόσπασμα 150 (μτφ. R. Majercik, The Chaldean Oracles, Leiden 1989):

ὀνόματα βάρβαρα μήποτ' ἀλλάξῃς. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τὰ ὀνόματα εἶναι θεοπαράδοτα σὲ κάθε ἔθνος καὶ ἔχουν ἄρρητη δύναμη κατὰ τὶς τελετές.

 

Ὁ Σύρος Ἰάμβλιχος (τέλη 3ου αἰ. - ἀρχὲς 4ου), Περὶ Μυστηρίων, 7.5 (<Περὶ τῶν αἰγυπτίων μυστηρίων>, ἔκδ. S. J. Places, Jamblique Les Mystéres d’Égypte, Paris 1966, σσ. 231-232), ἐξηγητὴς καὶ ὁπαδὸς τῶν χαλδαϊκῶν λόγων, δείχνει τὶς ἀρνητικὲς ἐπιπτώσεις ποὺ εἶχε γιὰ τὴ θρησκεία ἡ ἀντικατάσταση τῶν μὴ ἑλληνικῶν γλωσσῶν μὲ τὴν Ἑλληνική:

Τώρα, λοιπόν, γιὰ τὸ ὅτι τὰ πάντα, καὶ τὰ ὀνόματα (σημ.: τῶν θεῶν) καὶ οἱ προσευχὲς ἔχουν σχεδὸν σβήσει, φταίει τὸ ἑξῆς, ὅτι, δηλαδή, δὲν σταματοῦν καθόλου νὰ μεταβάλλονται διαρκῶς ἀπὸ τὴν καινοτομία καὶ τὴν παρατυπία τῶν Ἑλλήνων. Γιατὶ οἱ Ἕλληνες εἶναι ἐκ φύσεως νεοτεριστὲς καὶ κινοῦνται παντοῦ μὲ ὁρμή, χωρὶς νὰ ἔχουν μέσα τους κανένα στήριγμα· καὶ χωρὶς νὰ διαφυλάσσουν ὅ,τι τυχὸν παραλάβουν ἀπὸ κάποιους, ἀλλὰ ἐγκαταλείποντας κι αὐτὸ γρήγορα, ὅλα τὰ μεταπλάθουν σύμφωνα μὲ τὴν ἄστατη λεκτικὴ ἐφευρετικότητά τους· οἱ βάρβαροι ὅμως, ἐπειδὴ εἶναι σταθεροὶ στὰ ἤθη τους, μένουν ἐπίστης σταθεροὶ στὰ ἴδια λόγια· γι' αὐτὸ ἀκριβῶς αὐτοὶ εἶναι ἀγαπητοὶ στοὺς θεοὺς καὶ ἀπευθύνουν τοὺς λόγους τους ἀρεστοὺς στοὺς θεούς. Καὶ δὲν ἐπιτρέπεται σὲ κανέναν ἄνθρωπο νὰ τοὺς ἀλλάξει μὲ κανέναν τρόπο.

(Μτφ. Γ. Γιατρομανωλάκη, στὸ Οἱ Ἕλληνες καὶ τὸ παράλογο).

 

Ὁ αἰγυπτιακὸς Ἑρμῆς Τρισμέγιστος (Ὅροι Ἀσκληπιοῦ πρὸς Ἄμμωνα βασιλέα, ἔκδ. A. D. Nock, Corpus Hermeticum τ. 2, Paris 1945, 1-2, ἄγγ. μετάφραση B. P. Copenhaver, Hermetica. The Greek Coprus Hermeticum and the Latin Asclepius in a new English translation with notes and introduction, Cambridge 2000, σ. 58) γράφει ὅτι τὰ πανάρχαια αἰγυπτιακὰ κείμενα ὅταν μεταφράζονται ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες στὴ γλώσσα τους διαστρέφονται καὶ γίνονται ἀσαφή:

Ὅταν οἱ Ἕλληνες ἐπιθυμοῦν νὰ μεταφράσουν τὴ γλώσσα μας (τὰ αἰγυπτιακά) στὴ γλώσσα τους, προκαλοῦν τὴ μεγαλύτερη διαστρέβλωση καὶ ἀσάφεια. Ἀντίθετα, ὅταν τὰ κείμενά μας εἶναι στὴν μητρική μας γλώσσα, διατηροῦν μὲ σαφήνεια τὸ νόημα τῶν λέξεών τους. Ἡ ποιότητα τοῦ λόγου τῶν αἰγυπτιακῶν λέξεων ἔχει μέσα της τὴν ἐνέργεια τῶν πραγμάτων γιὰ τὰ ὁποῖα ὁμιλοῦν [αὐτὸ τὸ τῆς φωνῆς ποιὸν καὶ ἡ τῶν Αἰγυπτίων ... ὀνομάτων ἐν ἑαυτῇ ἔχει τὴν ἐνέργεια τῶν λεγομένων]. Γι' αὐτό, βασιλιά μου, ὅσο μπορεῖς, κράτησε ἀμετάφραστη τὴν πραγματεία, γιὰ νὰ μὴν ἔρθουν στοὺς Ἕλληνες τέτοια μυστήρια, γιὰ νὰ μὴν ἐξαφανίσει ἡ ὑπερήφανος φράσις τῶν Ἑλλήνων κάτι τόσο σεμνὸ καὶ στιβαρό καὶ τὴν ἐνεργητικὴν φράσιν τῶν αἰγυπτιακῶν.

Γιατὶ, καταλήγει, ὁ Ἑρμῆς Τρισμέγιστος, τί εἶναι ἡ φιλοσοφία τῶν Ἑλλήνων παρὰ «λόγων ψόφος»; (“Foolosophy of speeches” τὸ μεταφράζει ὁ B. Copenhaver).

 

Ἔτσι, οἱ δύο γλῶσσες ποὺ κατὰ τὴν ἀκμὴ τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας θεωρήθηκαν ἀνώτερες καὶ ποὺ ἡ γνώση τους ἦταν ἀπαραίτητη γιὰ τὶς ἄρχουσες τάξεις, τελικὰ θεωρήθηκαν ἐμπόδια στὴν ὀρθὴ διατύπωση τῶν ἀπόψεων, τοῦ Χριστιανισμοῦ ἡ μία, καὶ τοῦ παγανισμοῦ ἡ ἄλλη. Πρέπει ἐπίσης νὰ λάβουμε ὑπόψη τὴν ἀναγέννηση γηγενῶν ἀνατολίτικων γλωσσῶν (κοπτικῆς Αἰγυπτιακῆς καὶ Συριακῆς) ἢ μᾶλλον τὴν μετατροπή τους σὲ λόγιες γλῶσσες στὸ πλαίσιο καὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ -χωρὶς ὡστόσο οἱ χριστιανοὶ Κόπτες καὶ Σύριοι νὰ καταγγείλουν ἢ νὰ ἀπαρνηθοῦν τὰ Ἑλληνικά. Αὐτὲς οἱ διαδικασίες ἔλαβαν χώρα στὴν ἑλληνικὴ κι ἐξελληνισμένη Ἀνατολή. Προφανῶς αὐτὰ ὅλα ἔγιναν σταδιακά. Ἀποτελεῖ πάντως εἰρωνεία τῆς ἱστορίας τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ ἐπιθέσεις τῶν παγανιστῶν γηγενῶν τῆς Μέσης Ἀνατολῆς κατὰ τῆς Ἑλληνικῆς ἔγιναν μὲ τὴ χρήση τῆς γλώσσας αὐτῆς.

Ἡ μνήμη τῶν ἐθνῶν: Πέρσες

Κατὰ τὸν δέκατο χρόνο ἀπὸ τὰ συνολικὰ δεκατρία ἔτη βασιλείας τοῦ Μάρκου Αὐρήλιου Σεβήρου Ἀλέξανδρου (ξαδέλφου τοῦ Ἡλιογάβαλου, 222-235),

ἔφτασαν ἀπροσδόκητα ἐπιστολὲς ἀπὸ τοὺς κυβερνῆτες τῆς Συρίας καὶ τῆς Μεσοποταμίας ποὺ ἔλεγαν ὅτι ὁ Ἀρταξάρης, ὁ βασιλιὰς τῶν Περσῶν, εἶχε νικήσει τοὺς Πάρθους, εἶχε καταλύσει τὸ ἀνατολικὸ βασίλειό τους καὶ εἶχε σκοτώσει τὸν Ἀρτάβανο, τὸν προηγούμενο μεγάλο βασιλιὰ ποὺ φοροῦσε τὰ δύο στέμματα, ὑποτάσσοντας ὅλους τοὺς γειτονικοὺς βαρβαρικοὺς λαοὺς καὶ κάνοντάς τους φόρου ὑποτελεῖς. Δὲν ἀρκεῖται ὅμως σ' αὐτά, ἔλεγαν ἀκόμη οἱ ἐπιστολές, οὔτε μένει στη μέσα ἀπὸ τὸν ποταμὸ Τίγρη περιοχή, ἀλλὰ πέρασε τὴν ὄχθη ποὺ ἀποτελεῖ τὸ σύνορο τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, εἰσέβαλε στὴ Μεσοποταμία καὶ ἀπειλεῖ τὴ Συρία. Πιστεύει ὅτι ὅλη ἡ ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Εὐρώπη στεριὰ ποὺ βρίσκεται ἀνάμεσα στὸ Αἰγαῖο πέλαγος καὶ τὴ θάλασσα τῆς Προποντίδας, ποὺ ὁλόκληρη ὀνομάζεται Ἀσία, εἶναι δική του, δοσμένη ἀπὸ τοὺς προγόνους του, καὶ γι' αὐτὸ θέλει νὰ τὴν ἀνακτήσει γιὰ λογαριασμὸ τῆς περσικῆς αὐτοκρατορίας. Ἔλεγε ὅτι ἀπὸ τὸν Κύρο, ποὺ πρῶτος ἔδωσε τὸ βασίλειο αὐτὸ ἀπὸ τοὺς Μήδους στοὺς Πέρσες, μέχρι τὸν Δαρεῖο, τὸν τελευταῖο βασιλιὰ τῶν Περσῶν, τὴν ἐξουσία τοῦ ὁποίου κατέλυσε ὁ Ἀλέξανδρος ὁ Μακεδόνας, ὅλη ἡ περιοχὴ μέχρι τὴν Ἰωνία καὶ τὴν Καρία διοικοῦνταν ἀπὸ Πέρσες σατράπες. Ἔτσι, ἦταν δίκαιο νὰ ἀποκαταστήσει καὶ πάλι γιὰ τοὺς Πέρσες ὁλόκληρη τὴν αὐτοκρατορία τὴν ὁποία εἶχαν παλαιότερα.

Καθὼς ὁ Ἀρταξάρης δὲν ἔμεινε στὰ λόγια ἀλλὰ ἄρχισε τὶς ἐπιδρομὲς στὴ Συρία, ὅπως ἦταν φυσικὸ ὁ Ἀλέξανδρος πραγματοποίησε ἐπιστράτευση καὶ ἔφτασε μὲ τὸ στρατό του στὴν Ἀντιόχεια. Ἀπὸ ἐκεῖ ἔστειλε πρεσβεία στὸν Πέρση βασιλιά, τὴν ὁποία αὐτὸς ἔδιωξε. Μάλιστα, ὁ Ἀρταξάρης ἔστειλε δική του πρεσβεία στὴν Ἀντιόχεια:

Οἱ πρέσβεις διαμήνυσαν ὅτι ὁ μεγάλος βασιλιὰς Ἀρταξάρης διατάζει οἱ Ρωμαῖοι καὶ ὁ ἄρχοντάς τους νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ Συρία καὶ ὁλόκληρη τὴν Ἀσία ἀπέναντι ἀπὸ τὴν Εὐρώπη, καὶ ν' ἀφήσουν τοὺς Πέρσες νὰ κυβερνοῦν μέχρι τὴν Ἰωνία καὶ τὴν Καρία καὶ τοὺς λαοὺς ποὺ ὑπάρχουν μεταξὺ Αἰγαίου καὶ Προποντίδας – προγονικὲς κτήσεις τῶν Περσῶν.

Ἡρωδιανός, 6.2.1-3 καὶ 6.4.5 (ἔκδ. C. Lucarini, μτφ. Κάκτος).

Ἡ πολὺ σύντομη ἐκδοχὴ τοῦ Δίωνα Κάσσιου, στὸ τέλος τοῦ ἔργου του, 80.4.1 (ἔκδ. Dindorf):

Καυχήθηκε ὅτι θὰ ξαναπάρει ὅσα οἱ πάλαι Πέρσες κάποτε κατεῖχαν, μέχρι τῆς Ἑλληνικῆς θαλάσσης (τοῦ Αἰγαίου), καὶ ἰσχυρίστηκε ὅτι αὐτὴ ἦταν ἡ νόμιμη κληρονομιά του ἀπὸ τοὺς προπάτορές του.

563 χρόνια μετὰ τὴν κατάλυση τοῦ ἀρχαίου περσικοῦ βασιλείου ἀπὸ τὸν Μ. Ἀλέξανδρο, οἱ Πέρσες θεωροῦσαν δίκαιη τὴν ἐπανάκτηση ὅλων τῶν ἐδαφῶν τῆς παλαιᾶς αὐτοκρατορίας τους. Τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα τοῦ πολέμου ἦταν θετικὸ γιὰ τοὺς Ρωμαίους, ἀφοῦ οἱ Πέρσες περιορίστηκαν στὶς περιοχὲς ποὺ ἔλεγχαν πρὶν ἀπὸ τὸν πόλεμο. Ὡστόσο, τοὺς ἑπόμενους αἰῶνες οἱ Πέρσες συνέχισαν τὴν ἐπιθετική τους πολιτική, μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 7ου αἰ., ὅταν ἀντιμετωπίστηκαν ἀπὸ τὸν Ἡράκλειο. Δυὸ φορὲς προηγουμένως, νίκησαν τοὺς στρατοὺς τοῦ Βαλεριανοῦ καὶ τοῦ Ἰουλιανοῦ. Ὁ Καίσαρας Γαλέριος ὡστόσο κατάφερε μεγάλες νίκες, ποὺ ἀπεικονίζονται στὰ ἀνάγλυφα τῆς Καμάρας στὴ Θεσσαλονίκη.

Πηγή wikipedia λῆμμα "Αψίδα του Γαλερίου"

 

Στὴν παρακάτω εἰκόνα, φαίνεται ὁ αὐτοκράτορας Βαλεριανὸς ὡς ἱπποκόμος τοῦ Σαπώρη Α'. 

Πηγή wikipedia 

("Valerian (emperor)")

 

Στὴ ἑπόμενη εἰκόνα, φαίνεται ὁ Ἰουλιανὸς νεκρὸς στὸ ἔδαφος, πάνω του στὰ δεξιὰ τὸν πατᾶ στὸ κεφάλι ὁ Σαπώρης Β', καὶ ὁ περσικὸς θεὸς Μίθρας (τὴ λατρεία τοῦ ὁποίου εὐνοοῦσε ὁ Ἰουλιανός) καὶ ὁ θεὸς Ὡρομάζης (Ἀχούρα Μάσδα) δίνουν στὸν Σαπώρη Β' διάφορα σύμβολα τῆς ἐξουσίας.

 

Πηγή: wikipedia

("Julian's Persian expedition")

Ἕνας διαγωνισμὸς γιὰ τὴν κατοχὴ τοῦ Μουσείου τῆς Ἀλεξάνδρειας

Πηγή: wikipedia

Ἡ Αἴγυπτος ἀφθονεῖ σὲ μορφωμένους περισσότερο ἀπὸ ὅ,τι ὅλος ὁ ὑπόλοιπος κόσμος. Πράγματι, στὴν μεγαλύτερή της πόλη, τὴν Ἀλεξάνδρεια, θὰ βρεῖς κάθε εἴδους φιλοσοφικὴ γνώση  καὶ κάθε εἴδους φιλοσοφικὸ δόγμα. Ὅταν πρὶν ἀπὸ κάποιο καιρὸ εἶχε γίνει διαγωνισμὸς μεταξὺ τῶν Αἰγύπτιων καὶ τῶν Ἑλλήνων σχετικὰ μὲ τὸ ποιὸς θὰ κατέχει τὸ Μουσεῖο, οἱ Αἰγύπτιοι ἀναγνωρίστηκαν ὡς πιὸ σοφοὶ καὶ τέλειοι, κέρδισαν, καὶ τὸ Μουσεῖο δόθηκε σὲ αὐτούς. Διάλεξε ὅποιο θέμα ἐπιθυμεῖς. Δὲν θὰ βρεῖς κανέναν να εἶναι σοφότερος ἀπὸ ἕναν Αἰγύπτιο ἐπ’ αὐτοῦ. Γι’ αὐτὸ οἱ καλύτεροι φιλόσοφοι καὶ ἐγγράμματοι πάντα ζοῦσαν στὴ χώρα αὐτή.

 

Αὐτὰ μεταξὺ ἄλλων γράφει κατὰ τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς βασιλείας τοῦ Κωνστάντιου Β' (ἀπεβ. 361) ἕνας μᾶλλον Ἀνατολίτης περιηγητὴς –καὶ πιθανότατα Ἐθνικός, ἀφοῦ δὲν κάνει καμμία ἀναφορὰ στὴ χριστιανικὴ λατρεία τῆς Ἀλεξάνδρειας ἀλλὰ πολλὲς στὴ μὴ χριστιανική– γιὰ τὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ τὸ Μουσεῖο της, ποὺ ἀκόμη λειτουργοῦσε. Ἡ ἱστορία αὐτὴ φαίνεται νὰ εἶναι μύθος, καθὼς ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφικὴ κυριαρχία στὴν Ἀλεξάνδρεια εἶναι ἀδιαμφισβήτητη. Ὡστόσο, γιὰ νὰ κυκλοφοροῦν τέτοιες ἀπόψεις (καὶ νὰ φτάσουν ὣς τὶς μέρες μας), κάποιοι, καὶ ὄχι λίγοι, θὰ τὶς πίστευαν.

 

...viros sapientes prae omnem mundum Aegyptus abundant. <In> metro<poli> enim eius Alexandria omnem gentem invenies philosophorum <et> omnem doctrinam. Itaque aliquando certamine facto Aegyptiorum et Graecorum, quis eorum Musium accipiat, argutiores et perfectiores inventi Aegyptii et vicerunt, et Musium ad eos iudicatum est. Et impossibile in quacumque re invenire volueris sapientem quomodo Aegyptium; et ideo omnes philosophi et qui sapientiam litterarum scientes ibi semper morati sunt, meliores fuerunt.

 

Πηγή: Incipit liber Iunioris philosophi in quo continetur totius mundi descriptio, ἔκδ. J. Rougé, Expositio totius mundi et gentium, Paris 1966, 168.17 – 170.26 (XXXIV).