Τὸ κομμένο χέρι τοῦ Ἀρειανισμοῦ

 

πηγή: Wikimedia

(File:PalatiumTheodoricMosaicDetail.jpg)

Μεταξὺ 318 καὶ 381, ἡ θρησκευτικὴ διαμάχη μὲ τὴν μεγαλύτερη ἔνταση ἦταν ἐκείνη μεταξὺ Ἀρειανισμοῦ καὶ ὁπαδῶν τῆς Συνόδου τῆς Νίκαιας (325) παρὰ ἐκείνη μεταξὺ «Ἐθνικῶν» καὶ Χριστιανῶν. Ἀπὸ τοὺς κύριους πρωταγωνιστὲς τῆς πρώτης διαμάχης ἦταν ἐπὶ τεσσεράμιση δεκαετίες ὁ ἐπίσκοπος Ἀλεξάνδρειας Ἀθανάσιος. Ἐξαιτίας τῆς σταθερῆς ἄρνησής του νὰ ἀποδεχτεῖ τὴν ἐπανείσοδο τοῦ Ἄρειου στὴν Ἐκκλησία, στοχοποιήθηκε ἀπὸ Ἀρειανιστὲς μὲ σκοπὸ τὴν καθαίρεσή του, καὶ πέντε φορὲς ἐξορίστηκε.  

Μία μυθιστορηματικὴ περίπτωση στοχοποίησης ἦταν ἡ ἀκόλουθη. Οἱ Ἀρειανιστὲς τὸν κατηγόρησαν ὅτι μεταξὺ 328-333 εἶχε σκοτώσει ἕναν ἐπίσκοπο μιᾶς αἰγυπτιακῆς πόλης, τὸν Ἀρσένιο, καὶ εἶχε κόψει τὸ χέρι του γιὰ νὰ τὸ χρησιμοποιεῖ γιὰ τελετὲς μαγείας. Ἔπειτα, εἶχαν διαδόσει τὴν κατηγορία, τόσο ὥστε εἶχε ἀκουστεῖ ἕως τὴν αὐλὴ τῆς Κωνσταντινούπολης. Ἐνῶ ἀρχικὰ εἶχε ἀποσείσει τὶς κατηγορίες, ὁ Ἀθανάσιος δὲν κατάφερε νὰ ἀποφύγει τὴν κλήση του ὡς κατηγορούμενος στὴ Σύνοδο τῆς Τύρου τὸ 335 καὶ γιὰ τὸ ζήτημα αὐτό.

Ὅμως, ὁ Ἀθανάσιος κατὰ τὸ προηγούμενο τῆς Συνόδου διάστημα δὲν ἔμεινε ἄπραγος: Εἶχε ἐξαποστείλει τοὺς ἀνθρώπους του σὲ ὁλόκληρη τὴν ἀχανὴ ρωμαϊκὴ Αἴγυπτο, γιὰ νὰ μάθουν ἐὰν ὁ Ἀρσένιος ζεῖ καὶ ποῦ κρύβεται. Οἱ πληροφοριοδότες του εἶχαν βρεῖ τὰ ἵχνη του ἀλλὰ κάθε φορὰ τὸν ἔχαναν στὸ «παρὰ πέντε», καθὼς αὐτὸς μετακινεῖτο ἀπὸ τὸ ἕνα μοναστήρι στὸ ἄλλο εἰδοποιούμενος σχετικά. Πάντως, κατάφεραν νὰ βροῦν ἐκείνους ποὺ βοηθοῦσαν στὶς διαδοχικὲς διαφυγές του, καὶ αὐτοὶ ἔπειτα ἀπὸ ἀνάκριση στὴν Ἀλεξάνδρεια ἐνώπιον τοῦ πολιτικοῦ διοικητῆ ἀναγκάστηκαν νὰ παραδεχτοῦν ὅτι ὁ Ἀρσένιος ζοῦσε. Ὅμως, ὁ Ἀθανάσιος πάλι δὲν εἶχε καταφέρει τὴ σύλληψη τοῦ Ἀρσένιου, καὶ τὰ χρονικὰ ὅρια στένευαν γι' αὐτόν.

Ὁ Ἀρσένιος κατὰ σύμπτωση εἶχε διαφύγει ἐκτὸς Αἰγύπτου καὶ μάλιστα πῆγε στὴν Τύρο. Οἱ πληροφοριοδότες τοῦ τοπικοῦ διοικητῆ ἄκουσαν σὲ μιὰ ταβέρνα μιὰ συζήτηση φίλων τοῦ Ἀρσένιου, καὶ κατάφεραν τελικὰ νὰ τὸν βροῦνε. Ὁ τοπικὸς διοικητὴς ἐνημέρωσε τὸν Ἀθανάσιο, ποὺ εἶχε ἤδη φτάσει στὴν Τύρο· ὁ Ἀθανάσιος ζήτησε ἀπὸ τὸν διοικητὴ νὰ κρατήσει τὸν Ἀρσένιο σὲ ἕνα μυστικὸ μέρος. Ὁ Ἀρσένιος ἀρχικὰ ἀρνήθηκε ὅτι ἦταν ὁ Ἀρσένιος, καὶ μόνο ἡ παρουσία ἑνὸς παλιοῦ γνωστοῦ του τὸν ἀνάγκασε νὰ παραδεχτεῖ ὅτι ἦταν ὁ ἑαυτός του. 

Στῆ Σύνοδο, οἱ κατήγοροι ἔφεραν σὲ δημόσια θέα μιὰ θήκη μέσα στὴν ὁποία βρισκόταν ἕνα βαλσαμωμένο χέρι καὶ φώναζαν ὅτι αὐτὸ εἶναι τοῦ Ἀρσένιου. Οἱ ἐπίσκοποι-ἀντίπαλοι τοῦ Ἀθανάσιου ὠρύονταν στὴν αἴθουσα λέγοντας ὅτι αὐτὸς εἶναι μάγος. Ἀφοῦ σταμάτησαν οἱ φωνές, ὁ Ἀθανάσιος ρώτησε τοὺς ἐπισκόπους ἐὰν γνωρίζουν τὸν Ἀρσένιο· ἀρκετοὶ ἀπάντησαν καταφατικά. Τότε, ὁ Ἀθανάσιος πῆγε στὴν εἴσοδο τῆς αἴθουσας καὶ ζήτησε νὰ τοῦ φέρουν τὸν Ἀρσένιο. Τὸν ἔφερε στὸ μέσο τῆς Συνόδου καὶ ρώτησε τὸ πλῆθος ἐὰν τὸν γνωρίζουν. Ἕνα γενικὸ μούδιασμα ἀκολούθησε τὴν κατάπληξη ὅλων, ἐκτὸς ἀπὸ ἐκείνους τοὺς Ἀρειανιστὲς ποὺ ἤδη γνώριζαν τὴν ἀλήθεια. Ὁ δολοφονημένος Ἀρσένιος εἶχε προσαχθεῖ ἔχοντας καὶ τὰ δύο χέρια του κάτω ἀπὸ τὸ ἱμάτιό του. Ἔπειτα, ὁ Ἀθανάσιος ρώτησε τὴ Σύνοδο ἐὰν αὐτὸς ἦταν ποὺ εἶχε χάσει τὸ ἕνα χέρι, καὶ ἡ ἀπάντηση τῶν κατήγορων ἐπισκόπων ἦταν ξανὰ καταφατική. Τότε, ὁ Ἀθανάσιος ἔβγαλε ἀπὸ τὸ ἱμάτιο πρῶτα τὸ ἕνα χέρι τοῦ Ἀρσένιου· μερικοὶ νόμισαν ὅτι τὸ ἄλλο ἦταν κομμένο, ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ λίγο ὁ Ἀθανάσιος ἔβγαλε καὶ τὸ ἄλλο χέρι. 

Στὴν αἴθουσα ἐπικράτησε πανζουρλισμός· ἀρκετοὶ κατήγοροι κραύγαζαν ὅτι ὁ Ἀθανάσιος ὡς μάγος τοὺς μαγεύει τὴν ὄραση ἀκόμη κι αὐτὴ τὴ στιγμὴ ὥστε νὰ φαντασθοῦν ὅτι ὁ Ἀρσένιος εἶχε δύο χέρια, καὶ συνεπῶς πρέπει νὰ φονευθεῖ. Ἄλλοι Ἀρειανιστὲς ὅμως, οἱ γνῶστες τῆς ἀπάτης, εἶχαν ἕτοιμη τὴν ἀπάντηση: Ἤρεμα εἶπαν ὅτι ὅταν ἔμαθαν πὼς πυρπολήθηκε ἀπὸ φίλους τοῦ Ἀθανάσιου τὸ σπίτι τοῦ Ἀρσένιου μὲ τὸν ἴδιο νὰ εἶναι μέσα, οἱ ἴδιοι θεώρησαν εὔλογο ὁ Ἀρσένιος νὰ ἔχει πεθάνει. Δὲν αἰτιολόγησαν κι αὐτοὶ βέβαια τὸ περιφερόμενο πειστήριο τοῦ φόνου, τὸ βαλσαμωμένο χέρι· καὶ ἔπραξαν πολὺ συνετά, γιατὶ τὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο προέβλεπε αὐστηρὲς ποινὲς στοὺς τυμβωρύχους καὶ σὲ ὅσους χρησιμοποιοῦσαν ἀνθρώπινα μέλη γιὰ τέλεση μαγείας.

Ὅσο γιὰ τὸν Ἀθανάσιο, κατὰ μία ἐκδοχὴ μόλις ἀποκάλυψε σὲ κοινὴ θέα καὶ τὸ δεύτερο χέρι τοῦ Ἀρσένιου, εἶπε σαρκαστικὰ πρὸς τοὺς τριγύρω του Ἀρειανιστές: «Ἂς μὴν ψάχνει κανεὶς γιὰ τρίτο χέρι, γιατὶ ὁ Δημιουργὸς ἔχει πλάσει τὸν ἄνθρωπο μόνο μὲ δύο χέρια. Ἂς μᾶς ποῦν οἱ κατήγοροί μου ποῦ κόπηκε τὸ τρίτο». Παρὰ τὴν καταδίκη τοῦ Ἀθανάσιου ἀπὸ τὴ στημένη ἀρειανικὴ Σύνοδο τῆς Τύρου, ὁ Ἀρσένιος φαίνεται νὰ συμφιλιώθηκε μαζί του, ἀφοῦ τὸ 347, δώδεκα χρόνια μετὰ τὴν ἀρειανικὴ Σύνοδο τῆς Τύρου, ὁ Ἀθανάσιος σὲ πασχάλια ἐπιστολή του γράφει ὅτι ἔχει τοποθετήσει τὸν Ἀρσένιο ἐπίσκοπο σὲ μιὰ αἰγυπτιακὴ πόλη.

 

Στὴν εἰκόνα, τμῆμα τῶν μωσαϊκῶν στὸν Ἅγιο Ἀπολλινάριο τὸ Νέο, στὴ Ραβέννα, μὲ κολῶνες τοῦ παλατιοῦ τοῦ Ἀρειανιστῆ βασιλιᾶ τῆς Ἰταλίας Θεοδώριχου. Ἐπειδὴ τὸ ψηφιδωτὸ ἀποπερατώθηκε ἐνόσω κυριαρχοῦσαν οἱ Ἀρειανιστὲς τοῦ Θεοδώριχου, σὲ αὐτὸ εἶχαν ἀπεικονιστεῖ μεταξὺ τῶν κιόνων διάφοροι Ἀρειανιστὲς σὲ στάση δέησης. Ὅταν καταλύθηκε τὸ Ὀστρογοτθικὸ βασίλειο ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανό, ἀναμενόμενα οἱ μορφὲς τῶν ἅγιων τοῦ Ἀρειανισμοῦ καταστράφηκαν ἀντικαθιστώμενες μὲ κουρτίνες. Πάνω ἀπὸ αὐτές, σὲ κάθε μία, φαίνεται τὸ φωτοστέφανο τῶν Ἀρειανιστῶν σκεπασμένο κάτω ἀπὸ τὸ μαῦρο φόντο. Ὡστόσο, ἕνα χέρι μιᾶς μορφῆς ἔπεφτε πάνω στὴν διπλανὴ κολώνα, καὶ γι’ αὐτὸ δὲν χαλάστηκε ποτέ· ἴσως θὰ ἀπαιτεῖτο πρόσθετος χρόνος, κόπος καὶ ψηφίδες. Ἔμεινε ἔτσι, νὰ ἐμφανίζεται κυριολεκτικὰ ἀπὸ τὸ πουθενά, θυμίζοντας τὸ κομμένο χέρι τοῦ Ἀρσένιου, ἕνα μνημεῖο τοῦ Ἀρειανισμοῦ, γιὰ νὰ τὸν θυμόμαστε γιὰ πάντα.