Ἐμφύλιος στὸ χωριό - μαρτυρίες

Στὸ χωριό μου, τὴν Ἐράτυρα Κοζάνης, ἔλαβαν χώρα μάχες κατὰ τὸν Ἐμφύλιο. Μοῦ ἔχει πεῖ ὁρισμένα ἡ γιαγιά μου, ἀλλὰ ἔχω ξεχάσει κάποια.

Ὅταν ἦρθαν οἱ ἀντάρτες ἔξω ἀπὸ τὴν αὐλὴ τοῦ σπιτιοῦ, ἡ ἀντάρτισσα ποὺ μπῆκε στὴν αὐλὴ τῆς εἶπε (τὴν ἀποκάλεσε καὶ «συντρόφισσα») νὰ δώσουν κάποια πράγματα (ροῦχα, τρόφιμα) γιατὶ ἀλλιῶς θὰ ἔμπαιναν σπίτι παίρνοντας πολὺ περισσότερα. Τότε ἡ γιαγιά μου πρέπει νὰ ἦταν 23-26 χρόνων, μὲ τρία παιδιά. Φυσικά, τῆς ἔδωσε ὅ,τι ζήτησε.

Ἔπειτα, ἐπειδὴ τὸ σπίτι ἦταν στὴν ἄκρη τοῦ χωριοῦ, χρησίμευσε -κατὰ τὴν ἀνακατάληψη τοῦ χωριοῦ ἀπὸ τὸν κυβερνητικὸ στρατό- ὡς καλὴ θέση γιὰ στήσιμο πολυβολείου. Ἔριχναν, λοιπόν, ἀπὸ τὸν πρῶτο ὄροφο οἱ κυβερνητικοὶ κατὰ τοῦ καμπαναριοῦ ὅπου βρίσκονταν οἱ ἀντάρτες, καὶ φυσικὰ οἱ τελευταῖοι ἀνταπέδιδαν. Μὲ ἀποτέλεσμα, μιὰ ἀντάρτικη βολὴ νὰ βρεῖ τὸ σπίτι, εὐτυχῶς δίχως θύματα γιὰ τὴν οἰκογένειά μου.

Σὲ μιὰ ἄλλη φάση, ὅπου –μετὰ τὴν ἐκδίωξη τοῦ ΔΣΕ– οἱ ἀντάρτες ἔφευγαν πρὸς τὰ βουνά, τὸ πολυβόλο χειριζόταν ἕνας φαντάρος ὁ ὁποῖος μᾶλλον δὲν εἶχε διάθεση νὰ σκοτώσει ἕναν ἀντάρτη ποὺ διακρινόταν ἐμφανῶς, καθὼς διέφευγε στὰ βουνά, καὶ βάραγε «στὸ γάμο τοῦ Καραγκιόζη» ἀντὶ νὰ σκοπεύσει καλά. Ὁ ἀξιωματικός του, ὀργισμόνος τότε γιὰ τὴν ἠθελημένη ἀστοχία, τὸν πετάει στὴν ἄκρη, πιάνει τὸ ὅπλο ὁ ἴδιος καὶ μὲ ἕνα χτύπημα ἀφήνει νεκρὸ τὸν ἀντάρτη, ποὺ βρισκόταν ἀρκετὲς ἑκατοντάδες μέτρα μακριά.

Ἕνα τρίτο ἐπεισόδιο ἀφορᾶ κάποιον ἀντάρτη τοῦ χωριοῦ, γνωστὸ τοῦ πατέρα τῆς γιαγιᾶς μου, ὁ ὁποῖος ἀντάρτης κρυβόταν στὰ βουνά (δὲν ξέρω σὲ ποιὰ περίοδο, ἴσως μεταξὺ Δεκεμβριανῶν καὶ ἔναρξης τοῦ Ἐμφύλιου) καὶ εἶπε στὸν βοσκὸ προπαπποῦ μου ὅτι σκοπεύει νὰ παραδοθεῖ γιατὶ ἀναγγέλθηκε ἀμνηστία σὲ ὅλους. Ὁ προπαππούς μου τοῦ συνέστησε νὰ μὴν παραδοθεῖ γιατὶ θὰ ἔχει κακὸ τέλος. Ὅμως, ὁ ἀντάρτης δὲν πείστηκε, παραδόθηκε, καὶ γιὰ κακή του τύχη συνελήφθη, δικάστηκε κι ἐκτελέστηκε.

Ἡ γιαγιά μου ἔκανε λόγο καὶ γιὰ τὸ λεγόμενο παιδομάζωμα. Δὲν ἔχω ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ ἂν ἡ δεξιὰ ἢ ἡ ἀριστερὴ ἐκδοχὴ γενικὰ ἀληθεύει. Πάντως, γιὰ τὸ χωριό μου φαίνεται νὰ ἀληθεύει ἡ δεξιὰ ἐκδοχή (κι αὐτὸ τὸ λέω ἔχοντας διαβάσει κι ἄλλα γιὰ τὸ τί συνέβη στὸ χωριό). Δηλαδή, αὐτοὶ οἱ νέοι τοῦ χωριοῦ ποὺ ἐπιστρατεύτηκαν δὲν ἦταν ὅλοι κομμουνιστὲς ἢ ὑποστηρικτὲς τοῦ ΔΣΕ ἀλλὰ ὑπῆρχαν (πολλοὶ ἢ λίγοι, δὲν ξέρω, πάντως ὑπῆρχαν) ἀρκετοὶ ποὺ κυριολεκτικὰ ἀπήχθησαν καὶ στρατολογήθηκαν γιὰ τὶς στρατιωτικὲς ἀνάγκες τοῦ ΔΣΕ.

Ἐνῶ ὁ Ἐμφύλιος τελείωνε, κάποια στιγμὴ ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀντάρτες κατέβηκε ἀπὸ τὰ βουνὰ κι ἔκανε κήρυγμα στοὺς χωριάτες ὅτι ὅπου νά ‘ναι νικᾶνε κ.λπ. Ἡ γιαγιά μου τοῦ εἶπε «τί εἶναι αὐτὰ ποὺ λές, ἀφοῦ χάνετε;». Δὲν θυμᾶμαι τί τῆς ἀπάντησε.

Τέλος, ἕνα περιστατικὸ ποὺ ἀφορᾶ τὸν συνονόματο παππού μου. Σὲ κάποια χρονικὴ στιγμὴ οἱ κατέχοντες τὸ χωριὸ κυβερνητικοὶ εἶχαν ἐπιβάλει στοὺς ἄοπλους ἄνδρες  τὴν ἐπιλογὴ εἴτε νὰ συμμετέχουν σὲ ὁμάδες φύλαξης τοῦ χωριοῦ ἀπὸ ἀνταρτικὲς ἐπιθέσεις εἴτε νὰ πληρώνουν κάποιο ποσὸ ποὺ δινόταν σὲ ἐκείνους ποὺ γιὰ διάφορους λόγους  προσφέρονταν νὰ γίνουν ἐθελοντὲς φρουροί. Ἡ γιαγιά μου ἀναφέρει ὅτι συνήθως ἦταν φτωχοὶ ποὺ ἤθελαν χρήματα. Ὁ παππούς μου πλήρωνε καὶ δὲν πήγαινε, ἀλλὰ μιὰ μέρα εἶπε στὴ γυναίκα του ὅτι δὲν θέλει νὰ δώσει ἄλλα λεφτὰ καὶ θὰ πάει γιὰ εθελοντὴς φρουρός. Ὅπως ἀντιλαμβάνεστε, ἔτυχε στὴν ἡμέρα στὴν ὁποία οἱ ἀντάρτες ἔκαναν ἐπίθεση. Καὶ συνέλαβαν μιὰ ὁμάδα σκοπῶν μεταξὺ τῶν ὁποίων ἦταν καὶ ὁ παππούς μου. Ὁ ἐπικεφαλῆς τῶν ἀνταρτῶν ἐπέλεξε νὰ ἐκτελέσει μερικοὺς χωρικοὺς ἐθελοντές, ἄγνωστο μὲ ποιὸ κριτήριο, δὲν θυμᾶμαι. Ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅτι οἱ ἄτυχοι ἦταν οἱ «τακτικοὶ» ἐθελοντές. Μεταξὺ τῶν ἀνταρτῶν ἦταν κάποιος ὁ ὁποῖος ἔλεγε στοὺς αἰχμαλώτους προτοῦ γίνουν οἱ ἐκτελέσεις «Ἔπρεπε νὰ ἤμουν ἐγὼ ὁ ἀρχηγός, νὰ σᾶς σκότωνα ὅλους». Ἀλλὰ ὁ ἐπικεφαλῆς ἦταν λιγότερο αἱμοβόρος. Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ὁ παππούς μου στάθηκε τυχερός, καί, δὲν ξέρω πῶς, ἀφέθηκε ἐλεύθερος. Μιὰ φορά, καὶ σὲ προχωρημένη ἡλικία μᾶς τὰ ἔλεγε κι αὐτός, καὶ στὸ τέλος τὸν ἔπιασαν τὰ κλάματα γιὰ κάποιον γνωστό του, ὁ ὁποῖος ἐκτελέστηκε τότε.