"Ἡ Ἱσπανία μᾶς ἔδωσε τὸ θεὸ ποὺ βλέπουμε"

Αὐτὸ λέει ὁ ρήτορας Πάκατος Δρεπάνιος ἀπὸ τὴ Γαλατία (σημερινὸ Μπορντώ) σὲ λόγο του πρὸς τὸν Θεοδόσιο Α΄. Ὁ λόγος ἐκφωνήθηκε τὸ καλοκαίρι τοῦ 389 στὴ Ρώμη, στὸ κτήριο τῆς Συγκλήτου, παρουσίᾳ τοῦ Θεοδόσιου, τῶν συμβούλων του καὶ τοῦ σώματος τῶν Συγκλητικῶν τῆς Ρώμης.

"Cedat his terris terra Cretensis parui Iouis gloriata cunabulis et geminis Delos reptata numinibus et alumno Hercule nobiles Thebae. Fidem constare nescimus auditis; deum dedid Hispania quem videmus".

λοιπόν.

Πηγή: Panegyricus latini Pacati Drepani Dictus Theodosio, ἔκδ. R. A. B. Mynors, XII Panegyrici Latini, Oxford 1964, 85.12-16 (4.5).

Μετάφραση: C. E. V. Nixon, Pacatus. Panegyric to the Emperor Theodosius [Translated Texts for Historians Latin Series 2], Liverpool 1987, σσ. 20-21:

"Let the land of Crete, famous as the cradle of the child Jupiter, and Delos, where the divine twins learnt to crawl, illustrious as the nursemaid of Hercules, yield to this land. We do not know whether to credit the stories we have heard, but Spain has given us a god whom we can actually see".

Οἱ ἀπόψεις γιὰ τὴ θρησκεία τοῦ Πακάτου διίστανται. Φαίνεται νὰ ἔχει γνώση κάποιων στοιχείων τῆς χριστιανικῆς λατρείας. Ὡστόσο, ἡ πλειονότητα τῶν Συγκλητικῶν, μπροστὰ στοὺς ὁποίους μιλοῦσε ὁ Πάκατος, ἦταν Ἐθνικοί, μὲ ἐθνικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸν ἰδεατὸ αὐτοκράτορα. Ἐὰν ὁ Πάκατος Δρεπάνιος ἦταν Χριστιανός, πράγμα ποὺ δὲν εἶναι καθόλου ἀπίθανο, τότε ἐπέλεξε νὰ μὴν ἔχει βιβλικὲς καὶ ἄλλες χριστιανικὲς ἀναφορὲς στὸ λόγο του. Μάλιστα, ἐμφανίζει τὸ Θεοδόσιο ὡς ἀντικείμενο προσευχῶν τῶν πολιτῶν, ὄχι μόνο δημόσιων ἀλλὰ καὶ ἰδιωτικῶν. Ἔτσι, οἱ πολίτες ποὺ ἑτοιμάζονται νὰ ἀποπλεύσουν περιμένουν ἀπὸ αὐτὸν νὰ δώσει καλὸ καιρό, ὅσοι ταξιδεύουν ζητοῦν ἀπὸ αὐτὸν νὰ τοὺς βοηθήσει νὰ ἐπιστρέψουν, καὶ ὅσοι πρόκειται νὰ πολεμήσουν ἀπὸ τὸν Θεοδόσιο ζητοῦν καλὴ τύχη:

Κείμενο (87.2-5 (6.4)): 

"talem esse debere qui gentibus adoratur, cui toto orbe terrarum priuata uel publica uota redduntur, a quo p etit nauigaturus serenum peregrinaturus reditum pugnaturus auspicium".

Μετάφραση (σ. 22):

"such ought he to be who is adored by the nations, to whom private and public prayers are addressed over the entire world, from whom a man about to make a voyage seeks a calm sea, a man about to travel a safe return, a man about to enter battle a happy omen".

Οἱ θέσεις αὐτὲς ξεπερνοῦν τὰ ὅρια τῆς χριστιανικῆς ἀνοχῆς στὴν αὐτοκρατορικὴ λατρεία, ἀνοχὴ ἡ ὁποία εἶχε τὴν ἔννοια τῆς ἐκδήλωσης σεβασμοῦ πρὸς τὸν ἐκλεκτὸ τοῦ Θεοῦ, κι ὄχι βέβαια τὴ λατρεία του ὡς θεοῦ ἀπὸ τὸν ὁποῖο περιμένει καθένας καλὴ τύχη. 

Εἴτε ὁ Πάκατος πίστευε ὅσα ἔλεγε, εἴτε οἱ Συγκλητικοὶ εὐχαριστιοῦνταν μὲ αὐτά (ὁ Θεοδόσιος διόρισε τὸν Πάκατο λίγους μῆνες ἀργότερα ἔπαρχο τῆς Ἀφρικῆς), εἶναι εἰρωνεία τῆς ἱστορίας ὅτι οἱ Ἐθνικοὶ θεωροῦσαν ὡς θεὸ τὸν αὐτοκράτορα ποὺ μὲ νόμους, πρὶν ἀπὸ τὸ 389, διέταξε τὴν παύση τῆς προχριστιανικῆς λατρείας. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι κατὰ τὸν Εὐτρόπιο, ἕναν Ἐθνικό, ὁ Κωνσταντίνος μετὰ τὸ θάνατό του "δίκαια κατατάχθηκε στοὺς θεούς" (“…atque inter divos meruit referri”).