Ρωμαϊκὴ αὐτοκρατορία, μιὰ «θεοκρατικὴ μοναρχία»

Αὐτοκράτορας Τιβέριος. Πηγή

 

Ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ 1^ου αἰ. μ.Χ. ταυτόχρονα μὲ τὴν αὐτοκρατορικὴ λατρεία ἄρχισε νὰ υἱοθετεῖται μία ἰδιότυπη πολιτικὴ ἰδεολογία μὲ χαρακτηριστικὰ αὐτοκρατορικῆς θεολογίας. Σύμφωνα μ’ αὐτὴ ὁ ρωμαῖος αὐτοκράτορας βρισκόταν […] ὑπὸ τὴν προστασία τῶν θεῶν καὶ κυρίως τοῦ Δία (Iuppiter). Ἐπρόκειτο λοιπὸν γιὰ τὴ μορφὴ μιᾶς θεοκρατικῆς μοναρχίας, ποὺ στηριζόταν περισσότερο στὴ θεωρία ὅτι ὁ αὐτοκράτορας ἦταν θεϊκὴ ἐπιλογὴ τοῦ πατέρα τῶν θεῶν. Ἡ Ἰόβειος θεολογία, ὅπως ὀνομάστηκε, ἀναπτύχθηκε πλήρως τὴν περίοδο τῆς μοναρχίας τῶν Δομιτιανοῦ, Τραϊανοῦ καὶ Ἀδριανοῦ. […] Πολὺ νωρὶς λοιπὸν ὁ αὐτοκράτορας προσέλαβε τὸ ἐπίθετο θεῖος (divus) καὶ κατέστη ἀντικείμενο λατρείας καὶ προσφορᾶς θυσιῶν.

[…] Μέσῳ τῶν παραστάσεων, κυρίως σὲ νομίσματα, ἄρχισε νὰ σχηματοποιεῖται καὶ νὰ ἑδραιώνεται μιὰ ἀνάλογη ἐπίσημη αὐτοκρατορικὴ ἰδεολογία, ποὺ προέβαλε τὴ θεία ἐκλογὴ τοῦ αὐτοκράτορα καὶ τὴν ἀπόλυτη κυριαρχία του. [366: Ἡ θεωρία ὅτι ἡ ἐκλογὴ τοῦ ρωμαίου αὐτοκράτορα εἶχε θεϊκὴ παρέμβαση καὶ ὑπόδειξη ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ Δία, ξεκινοῦσε ἀπὸ τὴν περίοδο τοῦ Ὀκταβιανοῦ Αύγούστου, ὁπότε καὶ ἐμφανίστηκαν καὶ οἱ πρῶτες διηγήσεις γιὰ τὴ θεϊκὴ γέννησή του καὶ στὴ συνέχεια τὴν ἄνοδό του στὸ θρόνο]

[…] Δὲν θὰ πρέπει νὰ θεωρηθεῖ ὑπερβολὴ ὅτι στὸ ρωμαϊκὸ κόσμο, ὅπως κάθε στρατιωτικὴ ἐπιτυχία ἀποτελοῦσε ἁπτὴ ἀπόδειξη τῆς θεϊκῆς εὔνοιας, ἔτσι καὶ ἡ στενὴ καὶ ἀγαστὴ σχέση τοῦ αὐτοκράτορα μὲ τοὺς θεοὺς ἐγγυᾶτο, ἐν πολλοῖς, τὴν ἐπιτυχημένη βασιλεία του.

[…] Παραστάσεις ποὺ ἐμφανίζουν τοὺς αὐτοκράτορες τῆς περιόδου νὰ κρατοῦν μία σφαίρα καὶ νὰ ἔχουν ὑψωμένο τὸ δεξὶ χέρι, οὐσιαστικὰ εἶναι συμβολισμοὶ ἀναφορᾶς στὴ θεϊκὴ προέλευση τοῦ αὐτοκράτορα, ὁ ὁποῖος συχνὰ ἦταν ἡ ἐνσάρκωση τοῦ θεοῦ Ἥλιου.

[…] πολλοὶ αὐτοκράτορες ἀναζήτησαν ἰδεολογικὴ στήριξη στὴν ἀρχὴ ὅτι ἡ ἐξουσία τους ἀπονεμήθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ Δία.

 

Ἀπόστολος Κραλίδης, Ἡ αὐτοκρατορικὴ λατρεία στὴν περίοδο τῆς Τετραρχίας (284-313 μ.Χ.), Θεσσαλονίκη 2010, σσ. 175-195.