Οἱ μοναχοὶ τοῦ Ἀλάριχου στὴν Ἑλλάδα

«…Ἦταν τότε, ποὺ ὁ Ἀλλάριχος μὲ τοὺς βαρβάρους του πέρασε τὶς Θερμοπύλες, σὰν νὰ ἔτρεχε ἀγώνα δρόμου ἢ σὲ ἱπποδρομίες. Ἡ ἀσέβεια τῶν μαυροφορεμένων μοναχῶν [τῶν τὰ φαιὰ ἱμάτια ἐχόντων], ποὺ εἰσέβαλαν μαζί του ἀνεμπόδιστα, ἄνοιξε σ’ ἐκεῖνον τὶς πύλες τῆς Ἑλλάδος· τὰ θεμέλια καὶ ὁ νόμος τῶν ἱεροφαντικῶν θεσμῶν ἄρχισαν νὰ κλονίζονται».

Αὐτὰ λέει ὁ Εὐνάπιος, στοὺς Βίους φιλοσόφων καὶ σοφιστῶν, 7.3.4-5, καὶ τὸ ἀπόσπασμα εἶναι ἀρκετὰ συγκλονιστικό, ἀφοῦ μᾶς λέει ὅτι ἡ νότια Ἑλλάδα «ἁλώθηκε» μὲ τὴ βοήθεια βυζαντινῶν μοναχῶν, ντόπιων ἢ φερμένων ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ τὴν Συρία, οἱ ὁποῖοι ἄνοιξαν τὸ δρόμο στὸν Ἀλάριχο, προκειμένου αὐτὸς νὰ καταστρέψει τοὺς ἀρχαίους ἑλληνικοὺς ναούς. Σαφῶς, εἶναι δυνατὸ νὰ ἀναρωτηθεῖ κάποιος, πῶς ἄοπλοι μοναχοὶ ἐξουδετέρωσαν τὶς στρατιωτικὲς φρουρὲς στὶς Θερμοπύλες καὶ ἀλλοῦ. Ἡ πιθανὴ ἀπάντηση εἶναι ὅτι δὲν ξέρουμε, ἀλλὰ μὲ κάποιον τρόπο, οἱ μοναχοὶ τὸ κατόρθωσαν, καὶ πρέπει νὰ τὸ δεχτοῦμε ὡς γεγονός.

Ὅσο κι ἂν φαίνεται περίεργο, τὴν ἀπάντηση τὴ δίνει ὁ Εὐνάπιος στὰ σωζόμενα ἀποσπάσματα τῆς Ἱστορίας του. Γράφει, λοιπόν, ὁ Εὐνάπιος ὅτι οἱ Γότθοι γιὰ νὰ ξεγελάσουν τοὺς Ρωμαίους προσποιήθηκαν ὅτι εἶναι Χριστιανοί, ἐνῶ δὲν ἦταν, καὶ μερικοὶ ἐξ αὐτῶν μεταμφιέστηκαν ὡς ἐπίσκοποι τῶν Γότθων. Ἔτσι μποροῦσαν μέσῳ ὅρκων νὰ ἔχουν πρόσβαση σὲ ὅ,τι ἦταν ἀφύλακτο καὶ νὰ τὸ ἀποσπάσουν. Μάλιστα –καὶ ἐδῶ εἶναι τὸ βασικότερο– οἱ Γότθοι ἔφτιαξαν καὶ μερικοὺς μοναχούς, οἱ ὁποῖοι μιμοῦνταν τοὺς μοναχοὺς τῶν ἐχθρῶν τους, δηλαδὴ τῶν Ρωμαίων. Ἡ μίμηση, συνεχίζει ὁ Εὐνάπιος, δὲν ἦταν κοπιαστικὴ οὔτε δύσκολη· ἀρκοῦσε νὰ φορέσουν φαιὰ ἱμάτια καὶ χιτώνια. Οἱ Γότθοι εἶχαν προσέξει ὅτι αὐτὰ τὰ πράγματα ἦταν σεβαστὰ γιὰ τοὺς Ρωμαίους, οἱ ὁποῖοι ξεγελάστηκαν τόσο ὥστε ἀκόμη κι ἐκεῖνοι ποὺ ἦταν λογικὰ ἄτομα πείστηκαν ὅτι οἱ Γότθοι ἦταν Χριστιανοί:

Φυλαὶ μὲν γὰρ τῶν πολεμίων τὴν ἀρχὴν διαβεβήκεσαν ἄπειροι, καὶ πλείους ἐπιδιέβαινον, οὐδενὸς κωλύοντος· ἀλλ’ ἐν τοσούτοις κακοῖς κέρδος αὐτοῖς ἐδόκει γνήσιον τὸ δωροδοκεῖσθαι παρὰ τῶν πολεμίων. Εἶχε δὲ ἑκάστη φυλὴ ἱερά τε οἴκοθεν τὰ πάτρια  συνεφελκομένη, καὶ ἱερέας τούτων καὶ ἱερείας· ἀλλὰ στεγανή τις ἦν λίαν καὶ ἀδαμάντινος ἡ περὶ ταῦτα σιωπὴ καὶ τῶν ἀπορρήτων ἐχεμυθία, ἡ δὲ εἰς τὸ φανερὸν προσποίησις καὶ πλάσις εἰς τὴν τῶν πολεμίων ἀπάτην διηρτυμένη. Καί τινας ὡς ἐπισκόπους αὐτῶν ἐς τὸ θαυμαζόμενον σχῆμα καταστολίσαντες καὶ περικρύψαντες, καὶ πολλῆς αὐτοῖς τῆς ἀλώπεκος ἐπιχέαντες, εἰς τὸ μέσον προεφίεσαν, πανταχοῦ τὸ ἀφύλακτον διὰ τῶν καταφρονουμένων ὅρκων παρ’ ἐκείνοις, παρὰ δὲ τοῖς βασιλεῦσι σφόδρα φυλαττομένων, ὑποτρέχοντες καὶ κατασκευάζοντες. Ἦν δὲ καὶ τῶν καλουμένων μοναχῶν παρ’ αὐτοῖς γένος, κατὰ μίμησιν τῶν παρὰ τοῖς πολεμίοις ἐπιτετηδευμένον, οὐδὲν ἐχούσης τῆς μιμήσεως πραγματῶδες καὶ δύσκολον, ἀλλὰ ἐξήρκει φαιὰ ἱμάτια σύρουσι καὶ χιτώνια, πονηροῖς τε εἶναι καὶ πιστεύεσθαι. Καὶ τοῦτο ὀξέως συνεῖδον οἱ βάρβαροι τὸ θαυμαζόμενον παρὰ Ῥωμαίοις ἐς παραγωγὴν ἐπιτηδεύσαντες· ἐπεὶ τά γε ἄλλα μετὰ βαθύτητος καὶ σκέπης ὅτι μάλιστα στεγανωτάτης τῶν ἀπορρήτων τὰ πάτρια ἱερὰ γεννικῶς τε καὶ ἀδόλως φυλάττοντες. Οὕτω δὲ ἐχόντων τούτων, ὅμως ἐς τοσαύτην ἄνοιαν ἐξεπτώκεσαν, ὥστε συμπεπεῖσθαι σαφῶς καὶ ἀμάχως τοὺς δοκοῦντας νοῦν ἔχειν, ὅτι Χριστιανοί τέ εἰσι καὶ πάσαις ταῖς τελεταῖς ἀνέχοντες.

Ἀπὸ τὰ γραφόμενα τοῦ Εὐνάπιου προκύπτει ὅτι οἱ «μοναχοὶ» ποὺ ἄνοιξαν τὶς πύλες στὸν Ἀλάριχο δὲν ἦταν πραγματικοὶ μοναχοί· οὔτε ἐκ Ρωμαίων (Βυζαντινῶν) μοναχοί, οἱ ὁποῖοι λόγῳ ἀντιειδωλολατρικοῦ μίσους καλωσόρισαν τοὺς Γότθους στὴν παγανιστικὴ νότια Ἑλλάδα προκαλώντας τὴν καταστροφή της. Ἦταν παγανιστὲς Γότθοι, τόσο οἱ δῆθεν ἐπίσκοποι ὅσο καὶ οἱ δῆθεν μοναχοί. Πράγματι, ἀκόμη καὶ ἡ ὁρολογία ποὺ χρησιμοποιεῖται καὶ στὰ δύο ἀποσπάσματα τοῦ Εὐναπίου εἶναι ἴδια: Οἱ «μοναχοὶ» φοροῦσαν φαιὰ ἱμάτια. 

Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ μπορεῖ κάποιος νὰ ὑποθέσει εὐκολότερα τὴ διάχυση τῶν Γότθων «μοναχῶν» σὲ πόλεις τὶς ὁποῖες κατόπιν οἱ φανερὰ ὁπλισμένοι Γότθοι κατακυρίευαν.

Ἡ ἐπισήμανση τῶν παραπάνω ἔγινε μὲ ἀφορμὴ τὸ ἄρθρο τοῦ G. Fowden, The Athenian agora and the progress of Christianity, Journal of Roman Archaeology 3 (1990) 500, ὁ ὁποῖος χαρακτηρίζει μυστηριῶδες τὸ πρῶτο ἀπόσπασμα τοῦ Εὐνάπιου καὶ συμπεραίνει ὅτι οἱ μοναχοὶ πρέπει νὰ ἦταν ψευδομοναχοὶ ποὺ τοὺς ἔφεραν οἱ Γότθοι τοῦ Ἀλάριχου γιὰ ἀνατρεπτικοὺς σκοπούς.