Ἡ Χρονογραφία τοῦ 354 μ.Χ.: εἰκόνες

Ἕνα ἡμερολόγιο μὲ τὶς ἐπίσημες γιορτὲς στὴν πόλη τῆς Ρώμης γιὰ τὸ ἔτος 354. Γι' αὐτὸ καὶ εἶναι ἐπίσης γνωστὸ ὡς Ἡμερολόγιο τοῦ 354. Τὸ αὐθεντικὸ εἰκονογραφημένο χειρόγραφο χάθηκε κάπου στὸν 17ο αἰ., ἀλλὰ κάποιος εἶχε προνοήσει νὰ γίνουν ἀντίγραφα τῶν εἰκόνων, μὲ πένα. Παρ' ὅλο ποὺ τὰ σκίτσα ἔχουν κάτι ἀπὸ ἀναγεννησιακὴ ζωγραφική, πράγμα ἀναπόφευκτο (θυμηθεῖτε πῶς ἀπεικονίζουν τοὺς Ἕλληνες τοῦ 1821 οἱ ρομαντικοὶ Γερμανοὶ ζωγράφοι), ὡστόσο ἡ πιστότητα τῆς ἀντιγραφῆς θὰ πρέπει νὰ εἶναι ἀρκετὰ ἕως πολὺ μεγάλη.

Αὐτοκράτορας Κωνστάντιος Β΄ (337-361). Τὸ 357, ἐπισκέφτηκε τὴ Ρώμη. Μὲ τὸ δεξί του χέρι ρίχνει νομίσματα, δεῖγμα τῆς ἀναμενόμενης ἢ ὑποτιθέμενης αὐτοκρατορικῆς ἁπλοχεριᾶς πρὸς τοὺς ὑπηκόους:

Προσωποποίηση τῆς Κωνσταντινούπολης:

Προσωποποίηση τῆς Ἀλεξάνδρειας:

Ὁ Καίσαρ Γάλλος, ἀδερφὸς τοῦ Ἰουλιανοῦ, ἀλλὰ πιστὸς Χριστιανός, ἂν καὶ Ἀρειανιστής. Διορίστηκε στὸ ἀξίωμα αὐτὸ ἀπὸ τὸν ἑτεροθαλὴ θεῖο του Κωνστάντιο Β΄, ἀλλὰ τὰ ἔκανε μαντάρα στὴν Ἀντιόχεια ἀδικώντας πολλοὺς καὶ διάφορους ἄρχοντες, ὥστε τελικὰ ὁ Κωνστάντιος τὸν ἐκτέλεσε. Ἂν καὶ τὴν τελευταία στιγμὴ ἀνακάλεσε τὴν καταδίκη του, οἱ ἐχθροὶ τοῦ Γάλλου καθυστέρησαν τὴν ἄφιξη στοὺς ἐκτελεστὲς τῆς διαταγῆς γιὰ ἀπονομὴ χάριτος, καὶ ὁ Γάλλος ἐκτελέστηκε. Ἀντίστοιχη καθυστέρηση (χωρὶς ὅμως παρέμβαση κάποιων, ἀλλὰ λόγῳ τῆς ἀπόστασης) ἔκρινε τὴ μοίρα τῆς Θεσσαλονίκης τὸ 390, μὲ τὴ σφαγὴ 7.000 στὸν ἱππόδρομο νὰ πραγματοποιεῖται ἐπειδὴ δὲν πρόλαβε νὰ κομίσει στὴν πόλη ὁ αὐτοκρατορικὸς ταχυδρόμος τὴν δεύτερη ἐντολὴ τοῦ Θεοδοσίου, γιὰ ἀπονομὴ χάριτος. Τὸ περίεργο εἶναι ὅτι ἡ ἐκτέλεση ἔγινε τὸ 354:

Διωγμοί φιλοσόφων στην Αρχαιότητα

 

Jacques-Louis David. La Mort de Socrate 1787). Πηγή: wikipedia

Πρωταγόρας

«Εξαιτίας της δήλωσης του Πρωταγόρα στο βιβλίο του Περί θεών ότι δεν ξέρει αν υπάρχουν θεοί, οι Αθηναίοι τον έδιωξαν από την πόλη και έκαψαν τα βιβλία του στην Αγορά, αφού πρώτα έβγαλαν κήρυκα και  τα μάζεψαν ένα-ένα από όσους είχαν αντίτυπα» («"περὶ μὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι οὔθ' ὡς εἰσίν, οὔθ' ὡς οὐκ εἰσίν· πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα εἰδέναι, ἥ τ' ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὢν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου."διὰ ταύτην δὲ τὴν ἀρχὴν τοῦ συγγράμματος ἐξεβλήθη πρὸς Ἀθηναίων· καὶ τὰ βιβλία αὐτοῦ κατέκαυσαν ἐν τῇ ἀγορᾷ, ὑπὸ κήρυκι ἀναλεξάμενοι παρ' ἑκάστου τῶν κεκτημένων», Διογένης Λαέρτιος, IX, 52). 

«Κι ο Πρωταγόρας ως γνωστόν εξορίστηκε» (Πλούταρχου, Νικίας, 23). 

«Είναι τολμηρό να υποθέσουμε πως δεν έγιναν άλλες διώξεις πέρα από τις περιπτώσεις που συνέβηκε να ακούσουμε οι ίδιοι. Οι μελετητές δεν έχουν προσέξει αρκετά αυτό που ο Πλάτωνας βάζει τον Πρωταγόρα να λέει (Πρωταγόρας, 316C-317B), δηλ. για τους κινδύνους που συνοδεύουν το επάγγελμα των σοφιστών, που τους εκθέτει "σε μεγάλες αντιζηλίες και έχθρες και κάθε λογής διωγμούς, έτσι που οι περισσότεροι θεώρησαν αναγκαίο να δουλεύουν χρησιμοποιώντας προπέτασμα". Ο ίδιος έχει την προσωπική του ασφάλεια (τη φιλία του Περικλή;), που τον έχει διαφυλάξει μέχρι τώρα » (E.R. Doods, Οι Έλληνες και το παράλογο, σ. 276, σημ. 68). 

Ο φιλόσοφος Ανάξαρχος θανατώθηκε από τον τύραννο Νικοκρέοντα. Αυτός τον έβαλε σε ένα μεγάλο γουδί και διέταξε να τον λειώσουν με σιδερένιους κόπανους (Διογένης Λαέρτιος, IX, 59).

-Ο φιλόσοφος Ζήνων ο Ελεάτης θανατώθηκε από τον τύραννο Νέαρχο (Διογένης Λαέρτιος, IX, 26).

-Ο φιλόσοφος Ξενοφάνης εξορίστηκε από τους κατοίκους της πατρίδας του (Διογένης Λαέρτιος, IX, 18).

-Οι Πυθαγόρειοι κυνηγήθηκαν άγρια όπως κι ο ίδιος ο Πυθαγόρας  (βλ. Πορφύριου, Πυθαγόρου βίος, 56-57).

Για την εξαφάνιση του έργου του Δημόκριτου αναφέρεται από αρχαίους συγγραφείς ότι πρωτοστατούσε ο ίδιος ο Πλάτωνας. Συγκέντρωσε τα βιβλία του Δημόκριτου και θέλησε να τα κάψει. «Μα ο Αμύλκας και ο Κλεινίας, δύο Πυθαγόρειοι, το εμπόδιζαν, λέγοντάς του ότι δεν έχει τίποτα να ωφεληθεί επειδή πολλοί τώρα πια έχουν στα χέρια τους βιβλία του Δημόκριτου» (Διογένης Λαέρτιος, IX, 40).

Οι Σπαρτιάτες, σύμφωνα με τον Βαλέριο Μάξιμο (6, 3, 1), απαγόρευσαν τα βιβλία του Αρχίλοχου, επειδή αυτός σάρκαζε το σπαρτιατικό πνεύμα. Τα ίδια λέει κι ο Πλούταρχος (Παλαιά Λακ. επιτηδ., 239b). «Εύλογα λοιπόν πολλές πόλεις και προπάντων η πόλη των Λακεδαιμονίων, όπως λέει ο Χαμαιλέοντας στο έργο του Περί Σιμωνίδου, δε δέχονται ούτε τη φιλοσοφία ούτε τη ρητορική» (Αθηναίος, ΙΓ’, 611a).

«Ο Αναξαγόρας μηνύθηκε για ασέβεια επειδή διακήρυσσε ότι ο ήλιος είναι μια διάπυρη μεταλλική μάζα, και καταδικάστηκε σε πρόστιμο 5 ταλάντων και εξορία. Κατά άλλους καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο» («Σωτίων μὲν γάρ φησιν ἐν τῇ Διαδοχῇ τῶν φιλοσόφων ὑπὸ Κλέωνος αὐτὸν ἀσεβείας κριθῆναι, διότι τὸν ἥλιον μύδρον ἔλεγε διάπυρον· ἀπολογησαμένου δὲ ὑπὲρ αὐτοῦ Περικλέους τοῦ μαθητοῦ, πέντε ταλάντοις ζημιωθῆναι καὶ φυγαδευθῆναι. Σάτυρος δ' ἐν τοῖς Βίοις ὑπὸ Θουκυδίδου φησὶν εἰσαχθῆναι τὴν δίκην, ἀντιπολιτευομένου τῷ Περικλεῖ· καὶ οὐ μόνον ἀσεβείας ἀλλὰ καὶ μηδισμοῦ· καὶ ἀπόντα καταδικασθῆναι θανάτῳ. Ἕρμιππος δ' ἐν τοῖς Βίοις φησὶν ὅτι καθείρχθη ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ τεθνηξόμενος», Διογένης Λαέρτιος, II, 12-13). 

«Μια κοινωνία», γράφει ο Doods (Οι Έλληνες και το παράλογο, σ. 275, σημ. 63), «που απαγόρεψε στον ένα να περιγράψει τον ήλιο ως υλικό φαινόμενο και στον άλλο να εκφράσει αμφιβολία για την ύπαρξη των θεών, σίγουρα δεν επέτρεπε "απόλυτη ελευθερία της σκέψης"».

«Ο Πρόδικος ο Κείος, φιλόσοφος και σοφιστής, σύγχρονος του Δημοκρίτου, μαθητής του Πρωταγόρα, πέθανε στην Αθήνα, αφού του έδωσαν να πιεί κώνειο, με το αιτιολογικό ότι διέφθειρε τους νέους» (Σούδα). Σχετικά πρβ. Αριστοφάνης, απ. 490: τοῦτον τὸν ἄνδρ’ ἢ βυβλίον διέφθορεν ἢ Πρόδικος ἢ τῶν ἀδολεσχῶν εἷς γέ τις. Ο Πλάτων στο διάλογο Ερυξίας 399a λέει πως κάποτε οι Αθηναίοι έδιωξαν τον Πρόδικο από το Λύκειο, γιατί δίδασκε στους νέους πράγματα που δεν έκανε.

-Ο Θεόδωρος ο Κυρηναίος, ο επονομαζόμενος Άθεος, που έζησε στο α΄ μισό του 3^ου π.Χ. αι. κατά τον Διογένη Λαέρτη (II, 101-102) αφού εξορίστηκε για τη διδασκαλία του από την Αθήνα, κατέφυγε στην αυλή του Πτολεμαίου, και έπειτα στην Κυρήνη, ξανά εξορίστηκε, για να καταφύγει ξανά στην Ελλάδα: «Κάποτες που ο Θεόδωρος είχε καθίσει πλάι στον ιεροφάντη Ερυκλείδη, τον ρώτησε: "δε μου λες, Ευρυκλείδη, ποιοι είναι οι ασεβείς προς τα μυστήρια;". Και αφού αυτός του απάντησε "εκείνοι που τα αποκαλύπτουν στους αμύητους", "κι εσύ", του είπε, "είσαι ασεβής, αφού τα εξηγείς στους αμύητους". Παρά λίγο να προσαχθεί στον Άρειο Πάγο, αν δεν τον γλίτωνε ο Δημήτριος ο Φαληρεάς. Ο Αμφικράτης όμως, στο Περί ενδόξων ανδρών βιβλίο του, λέει ότι καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο. (...) "Δεν μου λες, Θεόδωρε", του είπε, "εσύ δεν είσαι που σ’ έδιωξαν από την Αθήνα;". "Σωστά είσαι πληροφορημένος", του είπε˙ "πράγματι η πόλη των Αθηναίων, επειδή δεν μπορούσε να με υποφέρει, με πέταξε, όπως η Σεμέλη τον Διόνυσο". (...) Την πρώτη φορά που τον εξόρισαν είπε τούτο: "καλά κάνετε, άνδρες Κυρηναίοι, που με εξορίζετε από τη Λιβύη στην Ελλάδα"» (Διογένης Λαέρτιος, II, 103).

Ο Διαγόρας ο Μήλιος 

 «Τούτος μάλιστα έχει γίνει πολύ ασεβέστερος από τον Διαγόρα. Διότι εκείνος [= ο Διαγόρας ο Μήλιος] διέπραξε ασέβεια δια του λόγου εναντίον ξένων ιερών και γιορτών» (Λυσία, Κατ’ Ανδοκίδου ασεβείας, 17). 

«Ο Διαγόρας, που επονομάστηκε άθεος, επειδή συκοφαντήθηκε για ασέβεια και φοβήθηκε την απόφαση του δήμου, έφυγε από την Αττική. Οι Αθηναίοι τον επικήρυξαν και όρισαν ένα τάλαντο αμοιβή για το κεφάλι του Διαγόρα» (Διόδωρος Σικελιώτης, 13, 6, 7). 

«Σήμερα κι όλας φέρνουμε πρώτη-πρώτη εμπρός σας την προκήρυξη που λέει: "Αν κάποιος από σας σκοτώση τον Διαγόρα τον Μήλιο, να παίρνει αμοιβή ένα τάλαντο"..» (Αριστοφάνη, Όρνιθες, στ. 1071-1073). 

«Τὰ δὲ μυστήρια [ὁ Διαγόρας] οὕτως ηὐτέλιζεν ὡς πολλοὺς ἐκτρέπειν τῆς τελετῆς. τοῦτο οὖν ἐκήρυξαν κατ’ αὐτοῦ Ἀθηναῖοι, καὶ ἐν χαλκῇ στήλῃ ἔγραψαν τῷ μὲν ἀποκτείναντι τάλαντον λαμβάνειν, τῷ δὲ ἄγοντι δύο. (...) ἐκυρχήχθη δὲ τοῦτο διὰ τὸ ἀσεβὲς αὐτοῦ, ἐπεὶ τὰ μυστήρια πᾶσι διηγεῖτο, κοινοποιῶν αὐτὰ καὶ μικρὰ ποιῶν, καὶ τοὺς βουλομένους μυεῖσθαι ἀποτρέπων» (Σούδα, λ. Διαγόρας).

-Ο Στίλπων ο Μεγαρεύς δικάστηκε και καταδικάστηκε για ασέβεια προς τα μνημεία των θεών, και η ποινή ήταν εξορία: «Αυτός, λένε, ρώτησε κάποτε έτσι για το άγαλμα της Αθηνάς που είχε φτιάξει ο Φειδίας: "Είναι θεός η Αθηνά, η κόρη του Δία;", και σαν του είπαν "ναι", "μα αυτή δεν είναι του Δία, είναι του Φειδία", αποκρίθηκε. Και καθώς συμφωνούσαν, συμπέρανε: "άρα δεν είναι θεός". Αλλά για την κουβέντα του αυτή προσήχθη ενώπιον του Αρείου Πάγου, όπου δεν αρνήθηκε ότι τα είπε, αλλά υποστήριξε ότι σωστά μίλησε: "γιατί πράγματι δεν είναι θεός, αλλά θεά, αφού μόνον οι άρρενες είναι θεοί". Ωστόσο οι Αρεοπαγίτες τον διέταξαν να φύγει αμέσως από την πόλη. Τότε και ο Θεόδωρος τον ρώτησε κοροϊδευτικά: "Κι από πού το ξέρεις αυτό, Στίλπωνα; Μήπως της σήκωσες το φουστάνι και είδες;"» (Διογένης Λαέρτιος, II, 116).

-Η Ασπασία κατηγορήθηκε (δικάστηκε) για ασέβεια προς την θρησκεία της Αθήνας (Πλούταρχου Περικλής, 32· Αθηναίος ΙΓ’, 589e). 

-Ο Ευριπίδης κατηγορήθηκε για ασέβεια από τον Κλέωνα (Σάτυρου, Βίος Ευριπίδου, απ. 39· Αριστοτέλη, Ρητορική, 1416a· Πλούταρχου, Περί ποιημ ακούειν, 19· Σένεκας, επιστολή 116).

Γράφει ο Αριστοφάνης (στ. 1506-1509) με το στόμα του Στρεψιάδη ο οποίος απευθύνεται προς τους σοφιστές και τους φιλόσοφους: «Τι σας έπιασε και τόση στους θεούς ασέβεια δείχνετε, / του φεγγαριού τον πισινό ψάχνετε να βρείτε; / Διώξ’ τους, ρίξ’ τους, βάρα τους, γιατί πολλά ‘χουνε κάνει, / το πιο πολύ, το ξέρω, ζητούσαν τους θεούς να βλάψουν». 

«Ο Αριστοτέλης ήρθε στην Αθήνα και ήταν επικεφαλής της σχολής του για δεκατρία χρόνια και μετά αποσύρθηκε στη Χαλκίδα, επειδή κατηγορήθηκε από τον Ευρυμέδοντα τον ιεροφάντη για ασέβεια, ή, σύμφωνα με τον Φαβωρίνο στην Παντοδαπή ιστορία του, από τον Δημόφιλο» (Διογένης Λαέρτιος, V, 5). 

Ο διάδοχος του Αριστοτέλη στο Λύκειο, ο Θεόφραστος, επίσης κατηγορήθηκε για ασέβεια («Ἁγνωνίδης τολμήσας ἀσεβείας αὐτὸν γράψασθαι» Διογένης Λαέρτιος, V, 37).

-Ο Αισχύλος κατηγορήθηκε για ασέβεια, επειδή αποκάλυψε μερικά από τα μυστικά των Μυστηρίων σε κάποιο από τα έργα του. (Αριστ. Ηθικά Νικομάχεια 1111a 9-10). 

«Ο Αισχύλος ο τραγωδός κρίθηκε ένοχος για ασέβεια, λόγω ενός δράματός του. Κι ενώ ήταν έτοιμοι οι Αθηναίοι να τον λιθοβολήσουν, ο Αμεινίας, ο νεώτερος αδερφός του, τους έδειξε το χέρι του, το οποίο δεν είχε καρπό. Είχε αριστεύσει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας ο Αμεινίας χάνοντας τον καρπό του και ήταν πρώτος των Αθηναίων. Επειδή είδαν οι δικαστές το πρόβλημά του, θυμήθηκαν τα κατορθώματά του και άφησαν τον Αισχύλο» (Αιλιανού Ποικίλη Ιστορία, 5, 19).

Ο φιλόσοφος Καλλισθένης θανατώθηκε από τον Αλέξανδρο επειδή ήταν ο μόνος που δε δεχόταν να τον προσκυνά σύμφωνα με το ταπεινωτικό για τους Έλληνες και ειδικά τους Μακεδόνες έθιμο (Πλούταρχου, Αλέξανδρος, 53-55). «Άλλοι λένε ότι πέθανε, αφού τον κρέμασε ο Αλέξανδρος, άλλοι όμως ότι αρρώστησε όπως ήταν δεμένος με αλυσίδες» (ό.π., 55, 9).

οι Επικούρειοι

«Στην Κρήτη, οι Λύκτιοι έδιωξαν μερικούς από τους Επικούρειους που ήταν εκεί, και ψηφίστηκε νόμος στην τοπική διάλεκτο για αυτούς που επινόησαν την θηλυκή και αγενή και αισχρή σοφία και έχουν  κηρυχθεί δημόσια εχθροί των θεών της Λύκτου. Και αν κάποιος έφτανε έχοντας θράσος και δεν έδινε καμιά σημασία σε όσα έλεγε ο νόμος, έπρεπε αυτός να δεθεί στο ζυγό κοντά στο βουλευτήριο (διοικητήριο) για είκοσι ημέρες αφού είχε αλειφθεί γυμνός με γάλα και μέλι, ώστε να γίνει δείπνο για τις μέλισσες και τις μύγες και να τον σκοτώσουν στο χρόνο που αναφέρθηκε. Κι αν αφού είχε περάσει αυτός ο χρόνος ζούσε ακόμα έπρεπε να τον ρίξουν στον γκρεμό αφού τον έντυναν με γυναικείο ένδυμα» (Αιλιανού Αποσπάσματα 39).

«Έδιωξαν τους Επικούρειους από τη Ρώμη με κοινή απόφαση της βουλής. Και οι Μεσσήνιοι της ίδιας φιλοσοφικής σχολής τους οπαδούς τούς έδιωξαν, αποκαλώντας τους διαφθορείς των νέων και κηλίδα της φιλοσοφίας εξαιτίας της αθεότητάς τους. Και τους πρόσταξαν να φύγουν έξω από τα όρια της Μεσσηνίας πριν δύσει ο ήλιος» (Αιλιανού Αποσπάσματα 39). Τα ίδια αναφέρει κι ο Αθηναίος (XII, 547ab).

«Όταν βρήκε (ο Αλέξανδρος) τις Κύριες Δόξες του Επίκουρου, που (...) περιέχει συνοπτικά τα βασικά σημεία της φιλοσοφίας του, το πήγε στο κέντρο της αγοράς και το έκαψε πάνω σε ξύλα συκιάς καίγοντας έτσι δήθεν και τον ίδιο. Μετά έριξε τη στάχτη στη θάλασσα λέγοντας μάλιστα το χρησμό: ξορκίζω τις αντιλήψεις του τυφλού γέροντα πυρπολώντας τες» (Λουκιανού, Αλέξανδρος ή ψευδομάντης, 47). Αλλού (ό.π., 38): «Κατά την πρώτην ημέραν εγίνετο προκήρυξις, όπως εις τας Αθήνας, λέγουσα· Πας Χριστιανός ή Επικούρειος, όστις έρχεται να κατασκοπεύση τα ιερά όργια, ας φύγη, οι δε πιστεύοντες εις τον θεόν ας μείνωσι και ας τελέσωσι τας εορτάς ευτυχείς. Έπειτα εξεδιώκοντο οι βέβηλοι και ο Αλέξανδρος ελάμβανε την πρωτοβουλίαν αναφωνών· "Έξω οι Χριστιανοί", το δε πλήθος όλον αντεφώνει· "Έξω οι Επικούρειοι"» και (ό.π., 45) «…Αυτά είπεν ο Επικούρειος, ο δε Αλέξανδρος αγανακτήσας διά την κατηγορίαν και μη υποφέρων τον αληθή εκείνον ονειδισμόν, διέταξε τους παρόντας να τον λιθοβολήσουν, άλλως και αυτοί θα ήσαν εξ ίσου ασεβείς και άξιοι να ονομασθούν Επικούρειοι. Και το μεν πλήθος ήρχισε να τον πετροβολή»

Ο Σωτάδης ο Μαρωνίτης καταδικάστηκε σε φυλάκιση και τελικά εκτελέστηκε από τον Πτολεμαίο Β’ (Αθηναίος, 621A).

Ένας μαθητής του Θεόδωρου του Άθεου, ο Ηγησίας, δίδασκε στην Αλεξάνδρεια, αλλά ο Πτολεμαίος Β’ απαγόρευσε τις διαλέξεις του.

Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου μεταξύ του Πτολεμαίου ΣΤ’ και του αδελφού του Ευεργέτου Β’,  τον 2^ου π.Χ. αι., θύματα των διώξεων του τελευταίου υπήρξαν και μέλη του Μουσείου, τα οποία υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Αλεξάνδρεια (Μενεκλής ο Βαρκαίος, FGH 270 F9).

Ο Ζωίλος από την Αμφίπολη διώχθηκε από την Αλεξάνδρεια από τους Πτολεμαίους εξαιτίας της οξύτατης επίθεσης που εξαπέλυσε εναντίον του Ομήρου (Σουίδας, λ. Ζωίλος).

Ο βασιλιάς Αντίοχος απέλασε απ’ το βασίλειό του όλους τους φιλόσοφους (Αθηναίος, XII, 547b).

«Ο βασιλιάς Λυσίμαχος σας έδιωξε [= τους φιλοσόφους] από το δικό του βασίλειο, όπως λέει ο Καρύστιος στα Ιστορικά υπομνήματά του» (Αθηναίος, ΙΓ, 610e).

Το ίδιο έπραξαν και οι Αθηναίοι: «Ο Άλεξης λοιπόν στον Ίππο του λέει (…) Οι θεοί ας δίνουν πολλά αγαθά στο Δημήτριο / και στους νομοθέτες, επειδή, όπως λεν, έχουν ρίξει / να χαθούν έξω από τα όρια της Αττικής όσους / παραδίνουν στους νέους τις δυνάμεις των λόγων» (Αθηναίος, ΙΓ’, 610e). 

«Και κάποιος Σοφοκλής με απόφαση του λαού έδιωξε όλους τους φιλοσόφους έξω από την Αττική» (ό.π.).

Το 83 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Δομιτιανός εξόρισε από τη Ρώμη όλους τους φιλοσόφους λ.χ. τον Επίκτητο.

«Οι άριστοι σε όλα Ρωμαίοι έδιωξαν τους σοφιστές από τη Ρώμη με την πεποίθηση ότι χαλούσαν το χαρακτήρα των νέων» (Αθηναίος, ΙΓ’, 610f).

Ο Πρόκλος ήθελε να αποσύρει από την κυκλοφορία όλα τα βιβλία εκτός από τα Τίμαιος και Χαλδαϊκά Λόγια, ώστε να εμποδίσει να βλάψουν τους ανεκπαίδευτους (Μαρίνου, Βίος Πρόκλου, 38).

«[Ο Μαρίνος] έδειξε στον Ισίδωρο έναν ογκώδη σχολιασμό που είχε κάνει για τον πλατωνικό διάλογο Φίληβο, ζητώντας του να το διαβάσει, ώστε να του πει αν θα έπρεπε να τον δημοσιεύσει. Ο Ισίδωρος τον διάβασε προσεκτικά και μη κρύβοντας τίποτα από ό,τι σκέφτηκε, είπε απλώς ότι τα σχόλια του δασκάλου [Πρόκλου] στον διάλογο ήταν επαρκή. Ο Μαρίνος κατάλαβε το νόημα και αμέσως έκαψε το βιβλίο» (Δαμάσκιος, Φιλόσοφος Ιστορία, 38Α).

Στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, κατά τη βασιλεία του Κλαύδιου ο Σένεκας εξορίστηκε από το 41 μέχρι το 49 στην Κορσική. Την εποχή του Νέρωνα ο Σένεκας αναγκάστηκε ν’ αυτοκτονήσει το 65. Ο Μουσώνιος εξορίστηκε τον ίδιο χρόνο στη Γυάρο. Υπό τον Βεσπασιανό εξορίζονται Στωικοί και Κυνικοί από το 71 μέχρι το 75 μ.Χ., ενώ ο Δίων Χρυσόστομος που τόλμησε να επικρίνει τον αυτοκράτορα εξορίζεται από την Ιταλία και του απαγορεύεται να καταφύγει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Βιθυνία. Την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου εξορίζεται ο φιλόσοφος Φαβωρίνος, ο οποίος κατέφυγε στη Χίο.

Επί βασιλείας Δομιτιανού «τα βιβλία του Σενεκίωνα και του Ρούστικου [: στωικών φιλόσοφων] διατάχτηκε να καούν στην αγορά. Φαινόταν, ότι με τις φλόγες αυτές αφανιζόταν η φωνή του λαού, η ελευθερία της Συγκλήτου, η συνείδηση της ανθρωπότητας˙ ειδικά αφού οι διδάσκαλοι της φιλοσοφίας εξορίστηκαν» (Τάκιτου, Αγρικόλας, 2).

Ο Δομιτιανός «Τον Ερμογένη από την Ταρσό, τον θανάτωσε επειδή έκανε κάποιους υπαινιγμούς στην ιστορία του, και σταύρωσε τους βιβλιοθηκάριους που την είχαν αντιγράψει» (Σουητώνιου, Δομιτιανός, 10).

Τα έργα του Οβίδιου «δεν επιτρέπονταν να γίνονται δεκτά από τις δημόσιες βιβλιοθήκες της Ρώμης (Trist., 3, 1, 59 κ.ε.)» (Horst Blanck, Το βιβλίο στην αρχαιότητα, σ. 174).

«Ένας ποιητής κατηγορήθηκε ότι δυσφήμησε τον Αγαμέμνονα σε μια τραγωδία και ένας ιστορικός, επειδή αποκάλεσε τον Βρούτο και τον Κάσσιο τους τελευταίους των Ρωμαίων. Οι συγγραφείς θανατώθηκαν και τα έργα τους καταστράφηκαν» (Σουητώνιου, Τιβέριος, 61).

Ο φιλόσοφος Δημήτριος ο Κυνικός εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Βεσπασιανό.

.

Αρχαίοι φιλόσοφοι και σεξουαλικότητα. Μαρτυρίες.

Πυθαγόρας

(ο Πυθαγόρας) τους είπε μάλιστα να προσέχουν και τούτο: να έχουν σχέσεις μονάχα με τους συζύγους τους […] αν όμως (η γυναίκα) έρθει σε συνουσία με άλλον άνδρα (όχι  το σύζυγό της), ο θεός δε θα τη συγχωρέσει […] (Ο Πυθαγόρας έλεγε ότι) οι πόνοι είναι καλό, ενώ οι ηδονές από κάθε πλευρά κακό˙ διότι, αφού γεννηθήκαμε για να τιμωρηθούμε, πρέπει να τιμωρούμαστε […] Το μικρό αγόρι πρέπει ν’ ανατρέφεται μ’ αυτόν τον τρόπο, ώστε να μην αναζητά κατά τα πρώτα του 20 έτη την συνουσία […] (οι Πυθαγόρειοι) θεωρούσαν ότι πρέπει να περισταλούν όλες οι παρά φύση γεννητικές λειτουργίες καθώς και αυτές που γίνονται με ακόλαστο τρόπο και να παραμείνουν όσες γίνονται με σωφροσύνη και νομιμότητα, όσες δηλαδή στοχεύουν στην τεκνοποιία.

Ιάμβλιχος, Περί του πυθαγορικού βίου, 48, 55, 85, 210.

 

Δημόκριτος

Η ανατροφή των παιδιών είναι κάτι το αβέβαιο. Αν δηλαδή πετύχει, τότε είναι γεμάτη αγώνες και φροντίδες· αν όμως αποτύχει, δεν μπορεί να το ξεπεράσει καμία άλλη οδύνη.

Μου φαίνεται ότι δεν χρειάζεται να αποκτούμε παιδιά· διότι στην απόκτηση των παιδιών βλέπω πολλούς και μεγάλους κινδύνους και πολλές στενοχώριες, ενώ λίγα είναι τα ευεργετήματα κι αυτά μάλιστα μόνον μικρά και αδύνατα.

Diels – Kranz, Δημόκριτος B 275 - 276.

 

Πλάτων

Μπορεί πάντως, με τη βοήθεια του θεού, να καταφέρουμε να επιβάλουμε το ένα από τα δύο πρότυπα σεξουαλικής συμπεριφορά. Να μην έχει κανείς σχέσεις με οποιαδήποτε ελεύθερη γυναίκα εκτός από τη σύζυγό του και να μην κάνει νόθα παιδιά […] να θεσπιστεί κανονισμός για τον άνδρα που έχει σχέσεις με κάποια γυναίκα, που αγόρασε ή απέκτησε με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός από τη νόμιμη σύζυγό του, ο οποίος θα του επιβάλλει να την κρατήσει κρυφή από όλους τους άλλους.

Αν το ζευγάρι έχει κάνει παιδιά σύμφωνα με τους νόμους και ο άντρας έχει σχέσεις με άλλη γυναίκα ή η γυναίκα με άλλον άντρα, ενώ εξακολουθούν να βρίσκονται σε ηλικία τεκνοποιίας, οι ένοχος θα υποστεί την ίδια ποινή με εκείνους που μπορούν ακόμα να τεκνοποιήσουν.

Ξέρω κάποιο τρόπο για να επιβάλω τον νόμο που επιτρέπει τη σεξουαλική επαφή μόνο για λόγους τεκνοποιίας και απαγορεύει όχι μόνο τις σεξουαλικές σχέσεις στις οποίες σκοτώνεται σκόπιμα το ανθρώπινο γένος, αλλά και τη σπατάλη του σπέρματος πάνω σε πέτρες και χώματα, όπου δε θα ριζώσει ποτέ και δε θα δημιουργήσει νέους ανθρώπους. Πρέπει να αποφεύγουμε ακόμα και το θηλυκό έδαφος, στο οποίο δε θέλουμε να φυτρώσει ο σπόρος μας.

Νόμοι 841d-e, 784e, 838e-839a.

 

Μπορεί πάντως, με τη βοήθεια του θεού, να καταφέρουμε να επιβάλουμε το ένα από τα δύο πρότυπα σεξουαλικής συμπεριφορά. Να μην έχει κανείς …. άγονη σεξουαλική επαφή με αρσενικούς. Η δεύτερη περίπτωση είναι να απαγορευτεί ολοκληρωτικά η παιδεραστία

Ας υποθέσουμε τώρα ότι εγκρίνουμε ένα νόμο που θεωρεί αυτές τις συνήθειες [την ομοφυλοφιλία και παιδεραστία] ευχάριστες και καθόλου ανήθικες. Αυτό πόσο θα μπορούσε να συμβάλει στην αρετή; Κανείς δε θα το παραδεχτεί αυτό – μάλλον το αντίθετο. Όλοι θα κατηγορήσουν εκείνο που υποκύπτει στην αδυναμία του και θα κατακρίνουν τον θηλυπρεπή σύντροφό του, που παίζει το ρόλο της γυναίκας. Ποιος λοιπόν, για το θεό, μπορεί να θεσπίσει τέτοιο νόμο; Σας διαβεβαιώνω, κανείς

Πρέπει να θυμάστε πάντα ότι, όταν ζευγαρώνει ο άντρας με τη γυναίκα, για να κάνουν παιδί, η ηδονή που νοιώθουν είναι απόλυτα φυσική. Η ομοφυλοφιλική όμως επαφή είναι παρά φύσιν και διαπράττεται επειδή άντρες και γυναίκες δεν μπορούν να συγκρατήσουν την επιθυμία τους για ηδονή.

Νόμοι, 841d-e, 836de, 636c

 

Αριστοτέλης

Άλλες τέτοιες ροπές είναι προϊόντα νοσηρών καταστάσεων ή συνήθειες όπως [...] καθώς επίσης και οι ερωτικές σχέσεις μεταξύ ανδρών. Διότι αυτού του είδους οι ερωτικές σχέσεις σε άλλους προκαλούνται από κάποια φυσική διαστροφή, και σε άλλους από συνήθεια, όπως στην περίπτωση εκείνων που υπήρξαν θύματα ασελγείας κατά την παιδική τους ηλικία.

Ηθικά Νικομάχεια, 1148b, 27-30.

 

Διογένης Λαέρτιος

όταν είδε θηλυπρεπή νέο, τού είπε «δεν ντρέπεσαι, να έχεις για τον εαυτό σου χειρότερη γνώμη απ’ αυτή που έχει η φύση; Αυτή σε έκανε άντρα κι εσύ αναγκάζεις τον εαυτό σου να γίνει γυναίκα»

(«Ἰδών ποτε νεανίσκον θηλυνόμενον, "οὐκ αἰσχύνῃ," ἔφη, "χείρονα τῆς φύσεως περὶ σεαυτοῦ βουλευόμενος; ἡ μὲν γάρ σε ἄνδρα ἐποίησε, σὺ δὲ σεαυτὸν βιάζῃ γυναῖκα εἶναι.")

Διογένης Λαέρτιος, VI, 65

 

Επίκουρος

ο σοφός δε θα συνευρεθεί με γυναίκα, με την οποία οι νόμοι απαγορεύουν κάτι τέτοιο. [...] Οι Επικούρειοι πιστεύουν ότι ο σοφός δε θα ερωτευτεί. Ακόμη, ότι ο έρωτας δεν είναι θεόπεμπτος. [...] Η συνουσία ποτέ δεν ωφέλησε˙ καλό θα ήταν και να μην έβλαπτε.

Διογένης Λαέρτιος, X, 118.

 

Μουσώνιος

χρὴ μόνα μὲν ἀφροδίσια νομίζειν δίκαια τὰ ἐν γάμῳ καὶ ἐπὶ γενέσει παίδων συντελούμενα, ὅτι καὶ νόμιμά ἐστιν˙ τὰ δὲ γὲ ἡδονὴν θηρώμενα ψιλὴν ἄδικα καὶ παράνομα, κἂν ἐν γάμῳ ᾗ

Περί Αφροδισίων, έκδ. O. Hense, σσ. 63-64.

 

Επίκτητος

Όσο για τα αφροδίσια, πρέπει να μείνεις αγνός πριν το γάμο, αλλά αν είναι ανάγκη να γευτής την ηδονή, πράξε μόνο ό,τι είναι νόμιμο.

Εγχειρίδιο, 33.8

 

Πλούταρχος

Για τούτο οι σύζυγοι αυτό πρέπει να αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη ευλάβεια, μένοντας αγνοί από κάθε ανίερη και άνομη συναναστροφή μέ άλλους, να μη σπέρνουν εκεί απ’ όπου δεν θέλουν να φυτρώσει αλλά και, αν καρπίσει, ντρέπονται και προσπαθούν να το κρύψουν.

Γαμικά παραγγέλματα, 42 (144b).

Πρέπει να επιχειρούμε τους επιρρεπείς στις ηδονές και τους αδιάφορους στις επιπλήξεις να δένουμε με το ζυγό του γάμου˙ γιατί αυτός είναι το ασφαλέστατο χαλινάρι της νεότητας.

Περί παίδων αγωγής, 19.

 

Μάρκος Αυρήλιος

Το σώμα δεν είναι παρά «ελεεινές σάρκες, λάσπη και κόκκαλα»

Εις εαυτόν, 2.2.2

 

Κέλσος

μόνο αν κάποιος αποστρέψει τα μάτια της ψυχής του από τη σάρκα θα δει τον θεό

(ἐὰν σαρκὸς ἀποστραφέντες ψυχῆς ὀφθαλμοὺς ἐγείρετε… μόνον οὕτως τὸν θεὸν ὄψεσθε).

Λόγος Αληθής, 7.36.

 

Πλωτίνος

Ο Πλωτίνος μισούσε το ότι είχε σώμα.

Πορφύριος, Περὶ τοῦ Πλωτίνου Βίου, 1,2

 

Πορφύριος

Πρέπει να απορρίψουμε τους πολλούς χιτώνες της ψυχής μας, και τούτον τον ορατό και σάρκινο, επειδή συνδέονται με το δέρμα μας.

Επειδή όλα τα πάθη είναι ασφαλώς αισχρά, πρέπει να τα αποφεύγωμε όλα, όπως ακριβώς τα αφροδίσια.

Οι ερωτικές πράξεις μιαίνουν. …] Τα αφροδίσια πάθη και οι σχέσεις αυτές μολύνουν οπωσδήποτε˙ το ίδιο και οι ονειρώξεις, διότι αναμιγνύεται η ψυχή με το σώμα και έλκεται προς την ηδονή, πράγμα που φέρει και διάσπαση της ενότητάς της. Αλλά τα πάθη της ψυχής μιαίνουν και με τη σύμμειξη του αλόγου στοιχείου που επιφέρουν, επειδή εκθηλύνεται το είναι του άρρενος.

Περί αποχής εμψύχων, 1.31, 1.41, 4.20.

Η συνουσία μεταξύ ανδρών μολύνει, επειδή οδηγεί στην απονέκρωση του σπέρματος και σε παρά φύσιν ένωση.

Περί αποχής εμψύχων, 4.20.

 

Υπατία

(Η Υπατία) έφτασε την κορυφή της ηθικής αρετής˙ παρέμεινε παρθένα.

Δαμάσκιος, Φιλόσοφος Ιστορία, 43A

 

Πρόκλος (σχολάρχης της νεοπλατωνικής Ακαδημίας)

Ο Πρόκλος έμεινε παρθένος σε όλη του τη ζωή.

Μαρίνος, Βίος Πρόκλου, 17.

 

Μαρίνος (σχολάρχης της νεοπλατωνικής Ακαδημίας)

[Ο Μαρίνος] παρέμεινε μέχρι να πεθάνει δίχως καμμία σεξουαλική επαφή.

Δαμάσκιος, Φιλόσοφος Ιστορία, 97B.

 

Ισίδωρος (σχολάρχης της νεοπλατωνικής Ακαδημίας)

Ενώ απαρνιόταν όλες τις αισθήσεις [ο Ισίδωρος] αποκήρυξε την αίσθηση της αφής περισσότερο από τις άλλες, γιατί είναι γήινη και στερεά, και τραβάει την ψυχή προς τα κάτω.

Δαμάσκιος, Φιλόσοφος Ιστορία, 12C.

 

Ποπλιλίου Σύρου, Γνῶμαι

 

Ποπλιλίου Σύρου, Γνῶμαι. Μετάφραση Κ. Παναγιωτάκης (Ἀθήνα 1998)

 

Ἐπιλογή

1. Τίποτε ἀπ’ ὅσα πετυχαίνουμε μὲ τὶς εὐχὲς δὲν μᾶς ἀνήκει.

6. Ἡ γυναίκα ἢ ἀγαπᾶ ἢ μισεῖ· δὲν ὑπάρχει μέση ὁδός.

20. Ἡ καλοσύνη μιᾶς γυναίκας φαίνεται πραγματικὰ μόνο ὅταν ἐκείνη δείχνει καθαρὰ τὴν κακία της.

28. Τὸ ξένο μᾶς ἀρέσει πιὸ πολύ, καὶ στοὺς ξένους ἀρέσει πιὸ πολὺ τὸ δικό μας.

62. Ἡ εὐτυχία τοῦ ἑνὸς δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι κακιὰ ὥρα γιὰ τὸν ἄλλον.

65. Ὅταν κάνεις τὸ χατίρι αὐτοῦ ποὺ σφάλλει, σφάλλεις διπλά.

92. Ἡ ζωὴ εἶναι σύντομη, ἀλλὰ γίνεται ἀτελείωτη ὅταν εἶναι γεμάτη συμφορές.

94. Μὴ λυπᾶσαι νὰ χάσεις κάποια χαρά, ὅταν χάνεται καὶ πόνος μαζί της.

95. Ὅποιος μπόρεσε νὰ πεθάνει ὅποτε τὸ ἤθελε, ἔζησε καλὴ ζωή.

103. Ἂν ἀρνηθεῖς νὰ δώσεις σ’ ὅποιον πάντα ἔδινες, τὸν ἐξωθεῖς στὴ ληστεία.

127. Ἂν δὲν θέλεις νὰ θυμώνεις συχνὰ μὲ κάποιον, θύμωσε μαζί του μία φορά.

128. Τὰ δάκρυα δὲν μαλακώνουν τὴν ἄπονη καρδιά, τὴν δροσίζουν μόνο.

131. Ὁ ἐρωτευμένος δὲν ἔχει ποτὲ μυαλό κι ὁ μυαλωμένος ποτὲ δὲν ἐρωτεύεται.

132. Ἡ οὐλὴ τῆς συνείδησης πονάει σὰν νὰ ἦταν ὁλόκληρη πληγή.

133. Ὅ,τι μπορεῖ νὰ συμβεῖ στὸν ἕνα, μπορεῖ νὰ συμβεῖ καὶ στὸν ἄλλον.

138. Ἀπέναντι στὸν ἐχθρὸ πρέπει νὰ εἶσαι γενναῖος, εἰδάλλως ἱκέτης.

144. Ἂν συγχωρεῖς συχνὰ ἕναν ἠλίθιο, θὰ γίνει πανοῦργος.

150. Μὴν κακολογεῖς τὸν ἐχθρό σου· βλάψε τον σιωπηλά.

152. Ὁ πόνος έλλατώνεται ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ αὐξηθεῖ κι ἄλλο.

153. Οἱ γυναῖκες ἔμαθαν νὰ κλαῖνε γιὰ νὰ ἐξαπατοῦν.

155. Οἱ σκέψεις σου νὰ εἶναι πολλές, ἡ ἀπόφασή σου μία.

157. Ὁ θάνατος εἶναι ἡ καλύτερη ἐπιλογή, ὅσο ἡ ζωὴ εἶναι ἀκόμη εὐχάριστη.

163. Ἀπὸ τὴν πολλὴ σκέψη συχνὰ χάνεις τὴν εὐκαιρία.

168. Δύσκολα ταιριάζει ὁ πόνος μὲ τὴν ὑπομονή.

169. Κάθε φορὰ ποὺ μακαρίζω τὸν ἑαυτό μου, εἶμαι σίγουρος ὅτι οἱ θεοὶ βάζουν τὰ γέλια.

178. Στὸ μυαλὸ τοῦ δυστυχισμένου οἱ σκέψεις ἀφ’ ἑνὸς δὲν ἐπαρκοῦν καὶ ἀφ’ ἑτέρου περισσεύουν.

179. Κάπου-κάπου ὠφελεῖ ἀκόμη καὶ νὰ ξεχνᾶς τί ἀνθρωπος εἶσαι.

186. Ἀκόμη καὶ μία τρίχα ἔχει τὴ δική της σκιά.

195. Σφάλλει ὅποιος πιστεύει πὼς ὅ,τι ἅρπαξε μὲ τὴ βία τὸ ἔκανε κτῆμα του.

196. Τί ἄλλο πιὰ στήριγμα ν’ ἀπομείνει σ’ αὐτὸν ποὺ ἔχασε τὴν ὑπόληψή του;

197. Ὅταν ἡ τύχη σὲ καλοπιάνει, σκοπεύει νὰ σὲ παγιδέψει.

208. Ἂν πληγώνεται κάθε τόσο ἡ ὑπομονὴ τοῦ ἄλλου, στὸ τέλος γίνεται μανία.

221. Τὰ βήματα τῆς Τύχης εἶναι ἀόρατα.

234. Ἡ μεγαλύτερη συμφορὰ εἶναι αὐτὴ ποὺ συμβαίνει γιὰ πρώτη φορά.

235. Χειρότερος εἶναι ὁ ἐχθρὸς ποὺ κρύβεται στὴν ψυχή μας.

246. Θεέ μου, πόσο ἄθλιο εἶναι νὰ σὲ βλάψει κάποιος ποὺ δὲν μπορεῖς νὰ κατηγορήσεις!

252. Ὁ ἄνθρωπος πεθαίνει κάθε φορὰ ποὺ χάνει τοὺς δικούς του.

255. Ὁ ἄνθρωπος ἀνακάλυψε τὴ μοίρα γιὰ νὰ μὴ λείψει ὁ πόνος ἀπὸ τὴ ζωή του.

257. Ἡ ζωὴ δανείζεται στὸν ἄνθρωπο, δὲν δωρίζεται.

261. Προκειμένου νὰ συγχωρήσεις τοὺς τίμιους, δικαιολογημένα συγχωρεῖς καὶ τοὺς ἀνέντιμους.

266. Ὁ ἄνθρωπος χάνει τὸ μυαλό του ὅταν ἀνακαλύπτει πολλὰ πράγματα.

283. Στὴ δυστυχία ἀκόμη καὶ ἡ ἴδια ἡ ζωὴ εἶναι σκέτη προσβολή.

325. Τὰ παρακάλια δὲν ἔχουν θέση στὴν ψυχὴ τοῦ ἐχθροῦ.

326. Γιὰ τὸν ἐχθρὸ ποὺ πέθανε τὰ δάκρυα εἶναι ἀστείρευτα.

360. Κατ’ ἀνάγκην θὰ πεθάνεις, ἀλλὰ ὄχι ὅσο συχνὰ θὰ τό ‘θελες.

376. Ἡ γυναίκα ποὺ σκέφτεται μόνη της σκέφτεται διαβολικά.

384. Τὸ γυναικεῖο δάκρυ εἶναι τὸ καρύκευμα τῆς μοχθηρίας.

411. Ὅ,τι δὲν μπορεῖς ν’ ἀλλάξεις, νὰ τὸ ἀνέχεσαι ὅπως σοῦ τυχαίνει.

475. Ὁ θάνατος εἶναι ἐξαιρετικὰ ὠφέλιμος ὅταν δὲν προκαλεῖ κακό.

478. Ἀπὸ τὸ θάνατο καὶ τὸν ἔρωτα κανένας δὲν μπορεῖ νὰ γλιτώσει.

483. Δὲν ὑπάρχει ἀπόλαυση ποὺ νὰ μὴ βλάπτει ὅσους θέλγει.

556. Τί θλιβερὸ ποὺ εἶναι νὰ ἐπιθυμεῖς τὸν θάνατο καὶ νὰ μὴν μπορεῖς νὰ πεθάνεις!

596. Ὁ ἐπιδέξιος ὑπηρέτης εἶναι μισὸς ἀφέντης.